Mütəxəssisdən çağırış: Real dünyada sosial əlaqələr qurmaq və rəqəmsal aləmlə təmasda fasilələr etmək insanların psixologiyasını neqativ təsirlərdən qoruyaraq daha sağlam psixoloji vəziyyətə gətirə bilər

Son zamanlar bəzi insanlar arasında aqressiya, psixoloji gərginlik, üz mimikalarında bədbinlik müşahidə olunur. Depressiya, özünə qapanma və onların izləri, səbəbləri, müalicəsi haqqında bir çox mühüm məqamlara aydınlıq gətirmək  üçün mütəxəssisə zəruri suallar ünvanladıq.

Beləliklə, “İki sahil”in müsahibi “Loqos” Psixoloji və Nitq İnkişaf Mərkəzinin rəhbəri, “Psixoloji Xidmət və Tədqiqatlar Mərkəzi” İctimai Birliyinin sədri, psixologiya üzrə fəlsəfə doktoru Təranə Paşayevadır.

- İnsanlarda psixoloji gərginlik adlandırdığımız vəziyyətin ilkin izləri hansılardır? 

- Psixoloji gərginlik zamanla inkişaf edə bilər və ilkin əlamətlərini erkən aşkar etmək vacibdir. Psixoloji problemlərin bəzi ilkin izlərinə emosional dəyişikliklər - daimi narahatlıq və ya qorxu hissi, səbəbsiz qəzəb və ya əsəbilik, kədər, ümidsizlik və ya motivasiya itkisi,  düşüncə və qavrayış problemləri - diqqət və yaddaş zəifliyi, həddindən artıq şübhə və ya paranoid düşüncələr, gerçəklikdən uzaqlaşma, sosial davranış dəyişiklikləri - insanlardan uzaqlaşmaq, sosial izolyasiya, danışıq tərzində və ünsiyyətdə dəyişikliklər, əvvəl sevdiyi fəaliyyətlərə marağın azalması, fiziki əlamətlər - yuxu problemləri, enerji azlığı, özünü daim yorğun hiss etmək, səbəbsiz baş ağrıları və ya digər fiziki ağrılar, iştah dəyişiklikləri (çox yemək və ya iştahsızlıq) kimi əlamətləri aid edə bilərik.

- Bəzi şəxslərdə müşahidə olunan bu cür neqativ psixoloji durumların kökündə nə dayanır?

- Bu tipli psixoloji durumların kökündə bir çox faktorlar ola bilər. Psixoloji gərginlik, ruhi xəstəliklər və mənfi emosional vəziyyətlər çox vaxt çoxsaylı səbəblərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranır. Genetik və irsiyyət faktoru, ətraf mühit və ailə tərbiyəsi, stresli həyat hadisələri, psixoloji faktlar, özünə inamsızlıq, sosial təzyiqlər, travmalar, sağlamlıq problemləri və digər səbəblər qeyd etdiyimiz məsələdə əsas amillər hesab olunur. Psixoloji problemlərin əsas kökləri çox mürəkkəbdir və fərdin yaşadığı şəraitə, irsi meyillərə və şəxsi təcrübələrə görə dəyişir. Bu səbəbdən hər bir insanın vəziyyəti fərqli ola bilər.

- İnsan davranışını onun psixologiyasının gözlə görünən tərəfi adlandırmaq olarmı?

- Bəli, insanın davranışı onun psixologiyasının gözlə görünən tərəfi olaraq qəbul edilə bilər. Davranışlar duyğuların və düşüncələrin xarici ifadəsidir. Əgər bir insanın davranışında dəyişikliklər, gərginlik və ya narahatlıq müşahidə olunursa, bu, psixoloji vəziyyətinin bir əlaməti ola bilər. Məsələn, bir insanın əsəbiliyini, depressiyasını və ya sosial narahatlığını onun hərəkətləri, reaksiyaları və ya hətta mimikaları vasitəsilə görmək mümkündür. Beləliklə, davranışlar insanların iç dünyalarını əks etdirən əlamətlərdən biridir.

- İndi insanlarda psixoloji gərginlik hansı həddədir?

- Psixoloji gərginlik və narahatlıq xüsusilə son illərdə bir çox insanların həyatını əhatə edən ciddi bir problem halına gəlib. Bu gərginlik müxtəlif səbəblərdən irəli gələ bilər: pandemiya, iqtisadi çətinliklər, sosial təzyiqlər, işlə bağlı streslər, şəxsi münasibətlərdə problemlər və s. Bu səbəblər insanların psixoloji vəziyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Bu günlərdə psixoloji gərginlik xüsusilə şəhər əhalisi arasında yüksəkdir. Araşdırmalar göstərir ki, müasir həyatın sürəti, sosial medianın təzyiqi, iş yerində və şəxsi həyatda olan çətinliklər insanları davamlı stress altında saxlaya bilir.  Xüsusən şəhər mərkəzlərində yaşayan və stresli həyat tərzi keçirən insanlar arasında psixoloji gərginliyin həddi yüksəlib. İnsanlar emosional və psixoloji dəstəyə ehtiyac duyurlar və bunu tez bir zamanda axtarırlar.

- Sizin fikrinizcə, sosial şəbəkələr, mobil telefondan istifadə, məlumatların çoxluğu insan həyatına necə təsir göstərir? Yəni, normadan artıq məlumatla yüklənməyi bizi uçuruma aparan yolun başlanğıcı hesab etmək olarmı?

- Sosial şəbəkələr, mobil telefonlar və məlumatların çoxluğu müasir dövrün ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Lakin həqiqətən də bu faktorların insan psixologiyasına və ümumi həyat keyfiyyətinə mənfi təsiri ola bilər. Sosial şəbəkələr bir tərəfdən insanlara dünyadakı digər insanlarla əlaqə qurmağa və məlumatları sürətlə əldə etməyə imkan verir. Amma digər tərəfdən, sosial şəbəkələrin mənfi tərəfləri də mövcuddur. Bəli, məlumatın çoxluğu və sosial şəbəkələrin həddindən artıq istifadəsi insan həyatına mənfi təsir göstərə bilər. İnsanların psixoloji sağlamlığını qorumaq üçün müəyyən balansı tapmaq çox vacibdir. Məlumatın keyfiyyəti və onun düzgün istifadə edilməsi çox önəmlidir. Həmçinin real həyatda əlaqələr və rəqəmsal dünya ilə təmaslarda fasilələr insanları bu neqativ təsirlərdən qoruyaraq daha sağlam psixoloji vəziyyətə gətirə bilər. Bununla yanaşı, müasir dünyada bu texnologiyalarla balans qurmaq və onlardan faydalı şəkildə istifadə etmək vacibdir. İnsanlar üçün daha az zaman sosial mediada keçirmək, real dünyada daha çox sosial əlaqələr qurmaq və həyatın kiçik anlarına diqqət yetirmək daha faydalıdır.

- Təranə xanım, sizcə, insan nə qədər güclü olmalıdır ki, ətrafından gələn təsirlər, informasiyalar onun pisxologiyasına təsir etməsin?

- İnsan ətrafdan gələn təsirlər və informasiya selinə qarşı psixoloji cəhətdən güclü olmaq üçün müəyyən bacarıqlara, düşüncə tərzlərinə və müdafiə mexanizmlərinə sahib olmalıdır. Bu güc sadəcə "davamlı olmaq" və ya "səbir etmək" deyil, həm də daha dərin və kompleks bir prosesdir. İnsan nə qədər daxili gücə və psixoloji elastikliyə sahib olsa da tamamilə hər hansı bir xarici təsirdən qorunmaq çətindir. Hər kəsin bu təsirlərlə baş etmə qabiliyyəti fərqli olsa da, düzgün mental yanaşma, sağlam həyat tərzi, sosial dəstək və şəxsi özünüdərk insanın ətraf mühitin mənfi təsirlərindən daha az əziyyət çəkməsinə və daha güclü olmasına kömək edə bilər.

Yaqut Ağaşahqızı, “İki sahil”