Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan tarixi, mədəni və dini bağlarla bir-birinə sıx bağlı olan, həm regional, həm də beynəlxalq arenada strateji tərəfdaş kimi çıxış edən üç qardaş ölkədir. Bu üç ölkə arasında siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni əməkdaşlıq ildən-ilə daha da güclənir, regionun sabitliyi və inkişafı üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Tarix boyu bu ölkələr bir-birinin yanında olmuş, çətin dövrlərdə qarşılıqlı dəstək göstərmişlər ki, bu da onların dostluğunu və strateji əməkdaşlığını möhkəmləndirib. Azərbaycan, Türkiyə və Pakistanın əlaqələri çoxəsrlik tarixə əsaslanır. Ortak türk və islam mədəniyyəti bu ölkələr arasında qardaşlıq bağlarını möhkəmləndirir. 15-ci əsrdə Osmanlı imperiyasının türk xalqları üzərindəki təsiri bu mədəni bağlılığı gücləndirib. Hər üç ölkənin xalqları öz dəyərlərini, ənənələrini və mədəni irsini qoruyur və paylaşır. Xüsusilə 20-ci əsrin əvvəllərində, Osmanlı imperiyasının dağılması fonunda türk dünyasında milli hərəkatlar yaranmış, bu hərəkatlar Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan xalqları arasında həmrəylik və milli özünüdərk hissini artırmışdır. Mədəni mübadilə proqramları, ədəbiyyat və incəsənət festivalları, eləcə də təhsil sahəsində əməkdaşlıq əlaqələri xalqlar arasında dostluq münasibətlərini dərinləşdirir.
Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan siyasi sahədə qarşılıqlı dəstək və strateji əməkdaşlıq nümayiş etdirir. 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etməsindən sonra Türkiyə və Pakistan onun ilk tanıyan ölkələri olmuş, bu da regionda yeni geosiyasi güc mərkəzlərinin yaranmasına zəmin yaratmışdır. Üç ölkə müxtəlif beynəlxalq platformalarda bir-birini dəstəkləyir, milli maraqlarını müdafiə edir.
Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı Türkiyə və Pakistanın göstərdiyi qəti dəstək, bu daraşlığın ən bariz nümunəsidir və onların regionda sülhün bərqərar olması üçün birgə səylərini nümayiş etdirir. Bu əməkdaşlıq, həmçinin, beynəlxalq hüququn və suveren dövlətlərin ərazi bütövlüyünün qorunmasına yönəlmiş ortaq mövqedən irəli gəlir.
İqtisadiyyat sahəsində əməkdaşlıq sürətlə inkişaf edir. Azərbaycan zəngin enerji ehtiyatları ilə Türkiyə və Pakistan bazarlarında mühüm oyunçuya çevrilib. Xüsusilə, 2000-ci illərin sonlarından başlayaraq, Azərbaycan qaz və neft ixracında Türkiyə və Pakistanla strateji tərəfdaşlıq əlaqələrini dərinləşdirərək, regionda enerji təhlükəsizliyinə töhfə vermişdir. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında qarşılıqlı ticarət həcmi artmaqda, sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti və nəqliyyat sahələrində birgə layihələr həyata keçirilir. Pakistan isə kənd təsərrüfatı və tekstil sektorunda regional ticarətə töhfə verir. Üç ölkə “Şərq-Qərb” nəqliyyat dəhlizi kimi regional layihələrdə birgə iştirak edir, ticarətin asanlaşdırılması və iqtisadi inteqrasiyanın gücləndirilməsi istiqamətində addımlar atılır.
Hərbi sahədə də əməkdaşlıq genişlənir. Ortak hərbi təlimlər, təcrübə mübadiləsi və müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlıq üç ölkənin strateji əlaqələrini daha da gücləndirir. 1990-cı illərdən etibarən bu əməkdaşlıq müntəzəm şəkildə təşkil edilən birgə təlimlər, hərbi texnologiyaların paylaşılması və müdafiə sənayesində ortaq layihələrlə inkişaf etdirilir. Türkiyə və Pakistan Azərbaycana hərbi sahədə dəstək verir, bu da regionun təhlükəsizliyinə mühüm təsir göstərir. Üç ölkə terrorizmə qarşı birgə mübarizə və regional sabitliyin qorunması məsələlərində sıx əməkdaşlıq edir. Bu əməkdaşlıq həmçinin bölgədəki digər təhlükələrə qarşı da qarşılıqlı müdafiə mexanizmlərinin formalaşmasına şərait yaradır.
Təhsil sahəsində əməkdaşlıq çərçivəsində universitetlər arasında tələbə mübadiləsi proqramları, birgə elmi tədqiqatlar və konfranslar təşkil olunur. 2000-ci illərdən başlayaraq bu sahədə bir çox ortaq proqramlar və platformalar yaradılmış, gənclərin həm təhsil, həm də mədəni sahədə təcrübə mübadiləsi mümkün olmuşdur. Bu, gənclər arasında qarşılıqlı anlayışın və dostluğun inkişafına imkan yaradır. Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan əməkdaşlıq əlaqələrini daha da genişləndirmək üçün enerji, texnologiya, kənd təsərrüfatı, turizm və sənaye sahələrində yeni layihələr həyata keçirirlər. Regionda sülh və sabitlik üçün bu ölkələr arasında qarşılıqlı anlaşma və birgə fəaliyyət vacibdir. Üç qardaş ölkə olaraq, onlar öz birliyini möhkəmləndirərək, gələcəkdə daha geniş və dərin əməkdaşlıq perspektivləri açırlar. Bu əməkdaşlıq yalnız regional deyil, qlobal səviyyədə də nümunə kimi qəbul edilir və beynəlxalq münasibətlərdə dayanıqlı tərəfdaşlıq modeli kimi tanınır.
Azərbaycan, Türkiyə və Pakistanın dostluğu və əməkdaşlığı regional və beynəlxalq səviyyədə nümunə olaraq qiymətləndirilir. Üç ölkə qarşılıqlı hörmət və etimad üzərində qurulan əməkdaşlığı sayəsində siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni sahələrdə güclü tərəfdaşlıq münasibətləri yaradıblar. Bu əlaqələr regionun sabitliyi və inkişafı üçün əsas dayaqlardan biridir və gələcəkdə daha da möhkəmlənəcəyi gözlənilir.
Yeganə Hüseynzadə,
Turizm və Sosial Xidmətlər üzrə Bakı Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzinin tələbəsi
