Layihə rəhbəri: Strateji plan ölkə üzrə vahid STEAM ekosisteminin formalaşdırılması, müasir laboratoriyaların sayının artırılması, rəqəmsal resurs kitabxanasının genişləndirilməsi və beynəlxalq tərəfdaşlıqların gücləndirilməsi üzərində qurulur
Müasir dövrdə təhsil yalnız nəzəri biliklərlə məhdudlaşmır, eyni zamanda, şagirdlərin analitik düşüncə, yaradıcılıq, problem həll etmə və innovasiya bacarıqlarını inkişaf etdirməyi də hədəfləyir. Bu istiqamətdə STEAM (Science – elm, Technology – texnologiya, Engineering – mühəndislik, Art – incəsənət, Math – riyaziyyat) konsepti önəmli rol oynayır. STEAM, tədrisi fərqli sahələrin birgə və inteqrasiya olunmuş şəkildə öyrədilməsi ilə təhsilalanlara kompleks düşünmə bacarıqları qazandırır, onları XXI əsrin çağırışlarına hazırlayır və yaradıcı həll yolları tapmağa təşviq edir.
Bu prinsiplər əsasında Elm və Təhsil Nazirliyinin dəstəyi və “STEAM Azərbaycan” layihəsinin təşkilatçılığı ilə 17–19 noyabr tarixlərində Bakı Ekspo Mərkəzində Beynəlxalq STEAM Azərbaycan Festivalı (SAF 2025) keçiriləcək. Festivalın əsas məqsədi STEAM əsaslı tədrisin təşviqi, təhsilalanlar arasında XXI əsr bacarıqlarının inkişaf etdirilməsi, yaradıcı gənclərin üzə çıxarılması, eləcə də innovativ layihə və həllərin hazırlanmasının dəstəklənməsidir.
Oxucularımızı STEAM ilə bağlı son yeniliklər və gələcək perspektivlər barədə məlumatlandırmaq üçün “STEAM Azərbaycan” layihəsinin rəhbəri İqrar Nəzərov ilə həmsöhbət olduq.
-Azərbaycan kurikulumuna uyğunlaşdırılan STEAM proqramı hansı fənləri əhatə edir və mərhələli tətbiq planı necədir?
-STEAM proqramı riyaziyyat, təbiət elmləri, informatika, mühəndislik yönümlü tətbiqlər və incəsənət-dizayn komponentlərini vahid layihə yanaşması altında birləşdirərək kurikulumla tam uyğunlaşdırılmış şəkildə həyata keçirilir. Proqramın tətbiqi ilkin olaraq pilot məktəblərdə modelləşdirmə və sınaq mərhələsi ilə başlamış, daha sonra regional STEAM mərkəzlərinin yaradılması və müəllim hazırlığının genişləndirilməsi ilə davam edir. Hazırda isə fənlərarası modulların rəsmi tədris planlarına inteqrasiyası və qiymətləndirmə sisteminin standartlaşdırılması nəzərdə tutulur. Bu mərhələlilik proqramın dayanıqlı şəkildə ümummilli təhsil sisteminə daxil edilməsinə şərait yaradır.
- Tətbiq üzrə indiyədək hansı ilkin nəticələr və müşahidələr əldə olunub?
-İlkin tətbiq mərhələsində şagirdlərin dərs motivasiyasında, dərsdə iştirak fəallığında və real problemləri anlama bacarığında nəzərəçarpan artım qeydə alınıb. Müəllimlərin dərs prosesində daha çox fasilitator roluna keçdiyi, şagirdlərin isə öz layihələrini sərbəst planlaşdırmaq, araşdırmaq və təqdim etmək bacarıqlarını inkişaf etdirdiyi müşahidə olunur. STEAM tapşırıqlarının müxtəlif hazırlıq səviyyələrində olan şagirdlər üçün diferensial öyrənmə imkanı yaratdığı da təsdiqlənib. Eyni zamanda, avadanlıq təminatı, vaxt bölgüsü və qiymətləndirmə rubrikalarının standartlaşdırılması kimi bəzi çətinliklər də müəyyən edilib.
-STEAM və digər innovativ təhsil proqramların ümumtəhsil məktəblərinə nə kimi yeniliklər gətirib?
-Bu proqramlar ənənəvi tədris modelindən layihə əsaslı və problemyönümlü öyrənmə modelinə keçidi sürətləndirir. Dərslər fənlərarası inteqrasiya üzərində qurulduğu üçün şagirdlər bir mövzunu həm elmi, həm riyazi, həm də texnoloji baxış bucağından araşdırmaq imkanı əldə edirlər. Sinif otaqlarında rəqəmsal vasitələrin istifadəsi genişlənir, virtual laboratoriyalar və simulyasiyalar dərs prosesinə daxil edilir, qiymətləndirmə isə portfoliolar, layihə təqdimatları və formativ yanaşmalar əsasında həyata keçirilir. Ümumilikdə proses daha çevik, interaktiv və yaradıcı olur.
-Bu proqramlar şagirdlərin gələcək peşə seçimlərinə necə təsir edir?
-STEAM yanaşması şagirdlərin real iş dünyası ilə daha erkən tanış olmasına, öz maraq dairələrini daha dəqiq müəyyənləşdirməsinə və gələcək peşələr haqqında daha məlumatlı qərar verməsinə şərait yaradır. Layihələrdə müəyyən rolların (mühəndis, dizayner, proqramçı, tədqiqatçı və s.) bölüşdürülməsi şagirdlərin müxtəlif sahələri sınamasına imkan verir və onların potensial ixtisas istiqamətlərini daha obyektiv şəkildə görməsini təmin edir. Şagirdlərin layihə portfellərinin formalaşması isə gələcəkdə təqaüd, müsabiqə və qəbul proseslərində real üstünlük yaradır.
-STEAM proqramlarının qızların elm, mühəndislik və texnologiya sahələrinə marağını artırmaq baxımından rolu nədən ibarətdir?
-STEAM mühiti qızların özlərini rahat və güvənli hiss edə biləcəyi gender-şüurlu öyrənmə şəraiti yaradır və qız şagirdlərin elmi-texniki layihələrdə aktiv iştirakını stimullaşdırır. Qadın mütəxəssislər tərəfindən mentorluq proqramlarının təşkili, müsbət rol modellərinin görünməsi və qızlar üçün xüsusi təşviqedici fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi onların bu sahələrə marağını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Layihələrin sosial, ekoloji və insan mərkəzli mövzular ətrafında qurulması qızların mühəndislik və texnologiyaya daha təbii şəkildə inteqrasiya olunmasına imkan yaradır.
-STEAM təhsilinin süni intellekt, robotexnika və rəqəmsal texnologiyalarla inteqrasiyası necə həyata keçiriləcək?
- Bu inteqrasiya şagirdlərin praktiki fəaliyyətlərində süni intellekt (AI) alqoritmlərindən, robot qurğularından, sensor sistemlərindən və məlumat analitikası platformalarından istifadə etməklə həyata keçiriləcək. Müxtəlif yaş qrupları üçün səviyyələndirilmiş modullar hazırlanacaq: ibtidai siniflər üçün sadə kodlaşdırma və robotika, yuxarı siniflər üçün isə maşın təlimi, kompüter görməsi, IoT (şəbəkəyə qoşulmuş cihazlar) və avtomatlaşdırma kimi mürəkkəb mövzular nəzərdə tutulur. Məktəblərdə yaradılan STEAM laboratoriyaları və VR/AR (virtual və artırılmış reallıq) təcrübə mühitləri bu inteqrasiyanı daha geniş və əlçatan edəcək.
-STEAM fənlərini tədris edən müəllimlərin davamlı inkişafı üçün hansı sistem formalaşdırılacaq?
-Müəllimlər üçün pilləli sertifikasiya proqramı, illik peşəkar inkişaf modulları, onlayn micro-learning platformaları və mentorluq mexanizmləri yaradılacaq. Müəllimlərin real layihələrə qoşulduğu təcrübə proqramları, sahə mütəxəssisləri ilə əməkdaşlıq və təlim-oflayn hibrid modeli onların bacarıqlarının davamlı yenilənməsinə imkan verəcək. Bundan başqa, məktəblərdə “STEAM lider müəllim” institutu formalaşdırılaraq həmkarlararası təlim, dəstək və resurs paylaşımı sistemi qurulacaq.
-Bəs STEAM proqramları region məktəblərində necə tətbiq ediləcək?
-Hazırda demək olar ki, bütün regionları əhatə edən 21 STEAM Mərkəzi aktiv fəaliyyət göstərir. və bu mərkəzlər region məktəblərində STEAM təhsilinin tətbiqi üçün əsas koordinasiya və dəstək platforması rolunu oynayır.
-STEAM sahəsində gələcək planlar və uzunmüddətli inkişaf strategiyası nədən ibarətdir?
-Gələcək strategiya ölkə üzrə vahid STEAM ekosisteminin formalaşdırılması, müasir laboratoriyaların sayının artırılması, rəqəmsal resurs kitabxanasının genişləndirilməsi və beynəlxalq tərəfdaşlıqların gücləndirilməsi üzərində qurulur. Strategiya, həmçinin şagird startap mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsi, məktəb–universitet–sənaye əməkdaşlığının dərinləşdirilməsi və milli STEAM olimpiadasının təsis olunması kimi hədəfləri əhatə edir. Uzunmüddətli məqsəd şagirdləri innovasiya yönümlü düşüncəyə, yüksək texnoloji bacarıqlara və gələcəyin əmək bazarının tələblərinə tam uyğun hazırlamaqdır.
Yaqut Ağaşahqızı, “İki sahil”
