Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən ATƏT-in Minsk qrupunun və ona bağlı institutların ləğvinə dair imzalanmış birgə müraciət Cənubi Qafqazın müasir tarixində dönüş nöqtəsidir

Azərbaycanın səbrini 30 ilə yaxın sınağa çəkən ATƏT-in Minsk qrupunun artıq fatihəsi oxunub. Qarabağ münaqişəsi yarananda guya tərəflər arasında vasitəçilik missiyası kimi yaradılan qrup «fəaliyyətsiz» fəaliyyəti ilə bölgədə siyasi gərginliyi daha da artıraraq ermənipərəst mövqeyi ilə hadisələrin axarını həmişə haylara tərəf yönəltmişdi. İkinci Qarabağ müharibəsi Azərbaycanın Qələbəsi ilə başa çatdığından artıq bu quruma ehtiyac qalmır. Bu baxımdan Azərbaycanın Ermənistana təklif etdiyi sülh sazişinin əsas bəndlərindən olan Minsk qrupunun ləğvi ilə bağlı rəsmi Bakı ilə rəsmi İrəvanın ATƏT-ə birgə müraciəti də reallaşdı. Prezident Donald Trampın təşəbbüsü ilə baş tutan Vaşinqton görüşündə Azərbaycan, Ermənistan və ABŞ arasında imzalanan Birgə Bəyannamə, Ağ Evdə paraflanan sülh sazişi, Birləşmiş Ştatlarla Azərbaycan arasında Strateji Tərəfdaşlığa dair Xartiyanın hazırlanması üçün Strateji İşçi Qrupunun yaradılması ilə bağlı sənədin qəbulu bölgəyə sülh vəd etməklə dünyanın siyasi masasında həllini gözləyən məsələlərə də təsir edir. Vaşinqton görüşü çərçivəsində ABŞ, Azərbaycan, Ermənistan liderləri arasında imzalanan Birgə Bəyannamə əsasında ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi ilə bağlı qərarın qəbulu, Avropa İttifaqının şərti sərhəddə yerləşdirdiyi Mülki Müşahidə Missiyasının «binokl diplomatiyası»na artıq ehtiyacın olmadığının açıqlanması sülh sazişinin imzalanmasına ümidləri daha da artırır. Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanması istiqamətində intensiv danışıqlar aparılır. Minsk qrupunun ləğvi danışıqlar üçün münbit zəmin yaradır. Sərhədlərin delimitasiyası, kommunikasiyaların açılması, etimad mühitinin yaranması və iqtisadi inteqrasiyanın dərinləşməsi gələcəkdə konkret nəticələrin əldə olunacağından xəbər verir. Bu da bölgənin sabitlik və əməkdaşlıq müstəvisinə keçidin əsas mərhələsi kimi xüsusi önəm daşıyır. ATƏT-in Minsk Qrupu və əlaqədar strukturlarının bağlanması ilə bağlı müraciət ATƏT ölkələri arasında yayılıb. Minsk qrupunun ləğvi istiqamətində atılan addımlar həm də onu göstərir ki, Cənubi Qafqazda postmünaqişə dövrü başlayıb. 2020-ci ildəki Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası ilə yanaşı, faktiki olaraq regionda yeni status-kvo formalaşıb. Beynəlxalq diplomatiyada bu yeni vəziyyətin rəsmən tanınması və köhnə vasitəçilik strukturunun ləğvi göstərir ki, artıq köhnə modelə ehtiyac qalmır. Bu, həm də tərəflərin gələcək münasibətləri birbaşa danışıqlar və ikitərəfli mexanizmlər vasitəsilə tənzimləməyə hazır olduqlarını göstərir.

Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən ATƏT-in Minsk qrupunun və ona bağlı institutların ləğvinə dair imzalanmış birgə müraciət Cənubi Qafqazın müasir tarixində dönüş nöqtəsidir. Bu sənəd yalnız uzun illər davam edən vasitəçilik mexanizminin rəsmi olaraq sona çatdırılması deyil, həm də regionda yeni diplomatik və siyasi mərhələnin başlanğıcıdır. Artıq beynəlxalq münasibətlər sistemində mühüm dəyişikliklər baş verir. Bu dəyişikliklərin əsas göstəricilərindən biri ATƏT-in Minsk qrupunun fəaliyyətinin faktiki olaraq dayandırılmasıdır. Azərbaycan isə bu prosesin əsas təşəbbüskarı və icraçısı kimi çıxış edir. Bu proses ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi ilə məhdudlaşmır, həm də onun timsalında beynəlxalq münaqişələrin nizamlanmasında iştirak edən, lakin real nəticə verməyən qurumların, xüsusilə də sülhyaratma missiyalarını həyata keçirən çoxmilyardlıq sənayenin iflasını nümayiş etdirir. Birgə müraciətdə aydın şəkildə ifadə olunur ki, Minsk qrupu və onun fəaliyyəti artıq mövcud regional və siyasi kontekstə adekvat deyil. Bu mexanizm həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfindən köhnə və qeyri-effektiv vasitəçilik nümunəsi adlandırılır. Bu, həm də tərəflərin artıq keçmişin diplomatik strukturundan çıxaraq gələcək yönümlü, nəticəyə fokuslanan yol xəritəsinə üstünlük verdiklərini göstərir.

Bu günlərdə Nazirlər Kabinetində Prezident İlham Əliyevin Vaşinqton səfərinə həsr olunmuş xüsusi iclasda çıxış edən xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bildirib ki, Minsk qrupunun ləğvi ilə bağlı quruma daxil olan iştirakçı dövlətlər qərarın qəbulu üçün lazımı prosedurları dəstəkləməyə çağırılıb. Ceyhun Bayramovun sözlərinə görə, 1 sentyabrda qərarın qəbulu gözlənilir. Xatırladaq ki, Vaşinqton görüşü zamanı Azərbaycan və Ermənistan liderləri ABŞ Prezidentinin şahidliyi ilə ATƏT-in Minsk qrupunun və əlaqədar strukturların buraxılması ilə bağlı qərar qəbul edib. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən artıq iki ölkənin ATƏT katibliyinə birgə müraciəti barədə ictimaiyyətə məlumat verilib. ATƏT-dən isə bildirilib ki, qurumun fəaliyyətdə olan sədri kimi Finlandiya Minsk prosesi və əlaqəli strukturların bağlanması ilə bağlı birgə müraciətinə cavab olaraq iştirakçı dövlətlərlə müzakirələrə rəhbərlik edəcək.

Kəlbəcər şəhəri sakinləri ilə görüşdə də Minsk qrupu ilə bağlı məsələyə «Biz istədiyimizə nail olmuşuq, mənfur Minsk qrupu artıq son günlərini yaşayır. Faktiki olaraq o, heç bir fəaliyyət göstərmirdi və göstərə də bilməzdi. Ancaq hüquqi cəhətdən mövcud idi, indi onun da sonu yaxınlaşır» sözləri ilə aydınlıq gətirən Prezident İlham Əliyevin bu istiqamətdə göstərdiyi qətiyyət müsbət nəticəsini verir. Bəllidir ki, bu qurumun fəaliyyətinin dayandırılması bölgədə qarşılıqlı əməkdaşlıq üçün daha aydın, çevik siyasi atmosfer yaradacaq.

Çünki həmsədr ölkələrdən olan Prezident Donald Trampın təşəbbüsü ilə baş tutan Vaşinqton görüşündə Azərbaycan, Ermənistan və ABŞ arasında imzalanan Birgə Bəyannamə, Ağ Evdə sülh sazişinin paraflanması ilə bağlı imzalanan sənədlərdə Minsk qrupunun ləğvinə tərəfdar olan ABŞ öz mövqeyini bildirdi.

Yeni geosiyasi şəraitdə Rusiya artıq vasitəçi kimi təsir dairəsini itirib. Artıq Moskva diplomatik proseslərin birbaşa mərkəzində deyil. Fransanın Azərbaycana olan münasibəti də bəllidir. Qrup formalaşanda həmsədrlərin tərəflərə qarşı ikili mövqedən çıxış etməmələrinin əsas məqsəd kimi qarşıya qoyulmasına baxmayaraq, yalnız Ermənistanı müdafiə edən, işğalçıya siyasi, hərbi dəstək göstərən Fransa bu tələbləri yerinə yetirməsə də, ABŞ Prezidenti Donald Trampın vasitəçiliyi ilə Ermənistan və Azərbaycan liderləri arasında Vaşinqtonda əldə olunan razılaşmanı alqışlayıb. Tərəflərin ATƏT-in Minsk qrupunun strukturlarını ləğv etməyə başlamaq çağırışına qoşulub. Məsələ ilə bağlı Fransa XİN-in bəyanatında qeyd olunan «Münasibətlərin normallaşması və sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanması Cənubi Qafqazın sülh və firavanlıq məkanına çevrilməsi istiqamətində mühüm addım olmalıdır”» sözləri məsələyə müsbət yanaşmanın təzahürüdür. Yəni, Minsk qrupunun ləğvi Cənubi Qafqazda yeni, daha realist və əməkdaşlıq yönümlü mərhələnin başlanğıcıdır. Əsas odur ki, Minsk qrupunun ləğvi Azərbaycanın sülh sazişi üçün irəli sürdüyü təkliflərin əsas şərtlərindəndir.

Bu günlərdə Səudiyyə Ərəbistanının «Əl-Ərəbiyyə»” telekanalına müsahibəsində Minsk qrupu ilə bağlı jurnalistin sualını cavablandıran Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün yaradılan quruma artıq ehtiyac yoxdur: «Ermənistan rəsmi şəkildə Qarabağı Azərbaycanın hissəsi kimi tanıdığını və münaqişənin başa çatdığını bildirdiyi halda, Minsk qrupunun hüquqi mövcudluğu absurddur. Əgər onu saxlamaqda israrlı olsalar, bu, onların Qarabağla bağlı hələ də ərazi iddialarının olduğunu göstərir. Bu, mövqeyimizin əsasında dayanan məntiq idi. Ermənistanı anlatmaq üçün çox vaxt və səy sərf etdik ki, hər iki tərəf Minsk qrupunun ləğvi ilə bağlı ATƏT-ə məktub yazsın və bu, Prezident Trampın iştirakı ilə baş verdi. Hazırda proses artıq başlayıb və bu, Minsk qrupunun hüquqi süqutunu ifadə edəcək, çünki o, artıq beş ildən çoxdur ki, fəaliyyətsizdir.» Müxbirin «Bununla belə, Minsk qrupu artıq bitdimi?» sualına dövlət başçımızın cavabı «Bəli, Minsk qrupunun ləğvi Azərbaycan tərəfindən danışıqların ilkin mərhələlərində irəli sürülmüş şərtlərdən biri idi. Bizim məntiqimiz bundan ibarət idi ki, Minsk qrupu 1992-ci ildə ATƏM tərəfindən Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün yaradılmışdı. Ermənistan rəsmi şəkildə Qarabağı Azərbaycanın hissəsi kimi tanıdığını və münaqişənin başa çatdığını bildirdiyi halda, Minsk qrupunun hüquqi mövcudluğu absurddur. Əgər onu saxlamaqda israrlı olsalar, bu, onların Qarabağla bağlı hələ də ərazi iddialarının olduğunu göstərir. Bu, mövqeyimizin əsasında dayanan məntiq idi. Ermənistana anlatmaq üçün çox vaxt və səy sərf etdik ki, hər iki tərəf Minsk qrupunun ləğvi ilə bağlı ATƏT-ə məktub yazsın və bu, Prezident Trampın iştirakı ilə baş verdi. Hazırda proses artıq başlayıb və bu, Minsk qrupunun hüquqi süqutunu ifadə edəcək, çünki o, artıq beş ildən çoxdur ki, fəaliyyətsizdir» bu sözlər oldu. Bu ifadələr Vaşinqtondan gözlənilən çox müsbət mesajların bir nümunəsi idi.

Ermənistan-Azərbaycan əlaqələrinin normallaşması prosesinin başlanması və imzalanmış sənədlər Azərbaycanın maraqlarını tam təmin edir. Dünya ictimaiyyətinin şahidi olduğu və maraqla izlədiyi Cənubi Qafqazda baş verən hadisələr Azərbaycanın təşəbbüsü ilə reallaşır. Regiondakı məsələlərin həlli üçün artıq vasitəçilərə və qeyri-funksional platformalara ehtiyac yoxdur. Azərbaycan və Ermənistan birbaşa dialoq vasitəsilə gələcəklərini və münasibətlərini müəyyənləşdirməyə hazır olduqlarını nümayiş etdirdilər. Bu isə təhlükəsizlik, nəqliyyat-kommunikasiya, sərhəd məsələlərində daha çevik və məqsədyönlü qərarların qəbuluna şərait yaradır”. Beləliklə, Minsk qrupunun ləğvi istiqamətində atılan addımlar köhnə mexanizmlərin dövrünü başa vurduğunu və Cənubi Qafqazda yeni, daha realist və əməkdaşlıq yönümlü mərhələnin başlandığını göstərir.

Xuraman İsmayılqızı, «İki sahil»