Azərbaycan xalqının həyatında XX əsr qanlı-qadalı hadisələrlə doludur. Əsrin əvvələrindən başlayan bu hadisələr əsrin sonuna kimi faciəllərlə yada qalmışdır. Bu faciələrin kökündə xalqımızın unutqan olmağı, tarixinə laqeyd yanaşmağı, həyatımıza qətliamlarla dolu rənglər qatmışdır. Əsrin əvvələrindən başlayan 1905- 1907- ci illər erməni qırğınları , ardınca baş verən 1918- ci il “31 mart soyqırımı”, onun ardınca 1948-1953- cü cü illərdə həyata keçirilmiş “mədəni soyqırım”, 1988-ci ildən başlayan və bu gündə davam edən Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi xalqımıza ağrılı-acılı günlər yaşatmışdır.
XIX əsrin 30- cu illərindən sonra, Çar Rusiyasının havadarlığı ilə bölgəyə köçürülən erməni aillələri Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağ regionunun ən dilbər guşələrində yerləşdirilməyə başlanıldı. Qafqazda öz dayaqlarını möhkəmlətməyə çalışan Çar Rusiyası əlbəttdə ki, öz niyyətlərini həyata keçirmək, verdikləri bütün tapşırıqları qeyd-şərtsiz yerinə yetirmək üçün, müti təbəə axtarışında idilər və bu axtarış nəticəsində erməniləri kəşf etdilər. Erməni xisləti tarixən müzakirə mövzusu olmuşdur . Onların nə qədər etibarsız, nə dərəcədə məkirli və təhlükəli olması tarixdən hər kəsə bəllidir. Dünya tarixinin ən nüfuzlu tarixi şəxsiyyətləri bu millət haqqında olduqca dolğun, ifadəli kəlamlar işlətmişlər. Bu tarixi şəxsiyyətlərin kəlamlarından sitatlar gətirmək yerinə düşər.
Əmir Teymur (Fateh-hökmdar): “erməniləri bir millət kimi yer üzündən silmədiyim üçün gələcəkdə ya məni alqışlayacaq, ya da lənətləyəcəklər”.
A,S.Puşkin (Dahi rus şairi):” Sən köləsən, sən qorxaqsan, çünki sən ermənisən”.
Aleksandr Düma (Fransız yazıçısı və səyyah):”ermənilər həmişə başqa dinə qulluq edən hökmdarların hakimiyyəti altında olmuşlar. Nəticədə öz fikir və duyğularını gizli saxlayan, hiyləgər və kələkbaz adamlara çevrilmişlər”.
Qraf De Şole ( Fransız səyyahı):”ermənilərin yoxsulluq və əzab-əziyyət çəkməsi məndə onlara qarşı böyük rəhm oyatmasına baxmayaraq, onların haramzadalığı, kələkbazlığı o dərəcədə biabırçı, o qədər hiddətləndirici idi ki, mən heç vaxt onlara bağlana bilməzdim”.
Adam Mets (İsveç səyyahı): “Dərisi ağ qulların pisi ermənilərdir. Abır-həyaları yoxdur, oğurluqları olduqca məşhurdur. Onlar yalnız dəyənək və qorxu altında yaxşı işləyirlər”.
Tatsit: “Bu xalq (erməni) istər xasiyyətinə, istərsə də coğrafi vəziyyətinə görə qədimdən ikiüzlü və riyakardır. Bunlar daimi romalılara nifrətdən, parfiyalılara isə həsəddən az qala partlayırlar”.
Musa Xorenatsi: "İndi olduğu kimi keçmişdə də qədim hayların ağızlardan-ağızlara keçən nəğmələrə həvəsləri olmayıb. Ona görə də kəmağıl, nadan və vəhşi adamlar haqqında danışmaq artıqdır."
Jemçuynikov (Yazıçı): “Qışqıra-qışqıra danışmaq bu xalqın xəstəliyidir. Özgə millətləri də özlərinin xeyrinə qışqırmağa, yalan informasiya yaymağa cəlb edə bilirlər”
Olqa Smurova (Yazıçı): "Əgər yuxuda erməni görübsünüzsə, çox ehtiyatlı olun, bilin ki, sizi aldadacaqlar və yaxud, sizə xəyanət edəcəklər."
Alferd Kerte (Alman səyyahı): “Türklərlə iş görəndə sözlə danışmaq kifayətdir, müqavilə bağlamağa da ehtiyac yoxdur… Əgər yunanla iş görmək istəyirsinizsə, mütləq müqavilə bağlayın, erməni ilə belə bir fikriniz olarsa, onda heç bir sənədləşmə aparmağın əhəmiyyəti yoxdur, sadəcə şərə rast gələcəksiniz. Erməni ilə rastlaşmaq təhlükəlidir, onu yuxuda görmək də xeyir gətirmir...”
Sədi Şirazi (Məşhur fars şairi): “erməni yer üzünün ilanı, insanlığın düşmənidir”.
Vilson (İngilis səyahətçi): “ermənilər acgöz və tamahkardır. Onlar istənilən bir cəfəngiyatı böyütmək üzrə abırsız dərəcədə mahirdirlər və yalnız bunları özlərindən başqalarına edirlər”.
Onlarla belə tarixi fakt göstərmək olar bu xalq barəsində... Bu gün bəh-bəhlə Fransa və İran höküməti ermənilərin havadarına çevrilmişlər. Fransızlar utanmırlar və öz sələflərinin bu müdrik kəlamlarına biganə yanaşırlar. Bəs İran molla rejimi? fars ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Sədi Şirazinin bu müdrik nəsihətinə əməl etmək əvəzinə, bu gün molla rejimi haylara hər cür dəstəklərini ifadə edirlər. Çünki, onlarda ermənilərlə qaynayıb qarışandan sonra, onlarda da erməni xisləti əmələ gəlməyə başlayıb. Türklər demişkən: “Yazıklar olsun sizə”
1992- ci ilin şaxtalı fevral ayının 25-i axşamdan növbəti qanlı əməllərini həyata keçirmək üçün ermənilər hərəkətə keçməyə başladılar. Həmişə olduğu kimi, bu dəfə də ağalarının köməyi ilə, Xankəndi şəhərində yerləşən keçmiş SSR-i 366-cı motoatıcı alayının birbaşa iştirakı ilə dinc, əli yalın azərbaycanlılara divan tutmağa başladılar. Qoca, uşaq, qadın demədən insanlara qarşı tarixin ən dəhşətli hadisəsini, cinayətini törətdilər. Bu hadisə nəticəsində 63 -ü uşaq, 106-sı qadın, 70 nəfəri isə qoca-qarı olmaqla ümumilikdə 613 nəfər qətlə yetirildi, 1275 nəfər əsir götürüldü, 150 nəfərin taleyindən isə hələdə məlumat yoxdur. Bu törədilən cinayətin bir adı var: oda” soyqırım”. Bir millət i tamamilə məhv etmək, onun genefonduna qənim kəsilmək ancaq və ancaq erməni xislətində ola bilər. Faciənin miqyası və dəhşətləri barədə dünyanın bir çox nüfuzlu media qurumlarında ardıcıl məqalələr dərc edilmiş, ermənilərin bu qanlı əməlləri beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən qınanılmışdır. Vəhşiliklər haqqında xarici mətbuatın yazdıqlarından:
Krua l'Eveneman jurnalı (Paris), 25 fevral 1992-ci il: Ermənilər Xocalıya hücum etmişlər. Bütün dünya eybəcər hala salınmış meyitlərin şahidi oldu. Azərbaycanlılar minlərlə ölənlər barədə xəbər verirlər.
Sandi Tayms qəzeti (London), 1 mart 1992-ci il: Erməni əsgərləri minlərlə ailəni məhv etmişlər.
Faynenşl Tayms qəzeti (London), 9 mart 1992-ci il: Ermənilər Ağdama tərəf gedən dəstəni güllələmişlər. Azərbaycanlılar 1200-ə qədər cəsəd saymışlar.
Livanlı kinooperator təsdiq etmişdir ki, onun ölkəsinin varlı daşnak icması Qarabağa silah və adam göndərir.
Tayms qəzeti (London), 4 mart 1992-ci il: Çoxları eybəcər hala salınmışdır, körpə qızın ancaq başı qalmışdır.
İzvestiya (Moskva), 4 mart 1992-ci il: Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir qadının sifətinin yarısı kəsilmişdir. Kişilərin skalpları götürülmüşdür.
Faynenşl Tayms qəzeti (London), 14 mart 1992-ci il: General Polyakov bildirmişdir ki, 366-cı alayın 103 nəfər erməni hərbiçisi Dağlıq Qarabağda qalmışdır.
Le Mond qəzeti (Paris), 14 mart 1992-ci il: Ağdamda olan xarici jurnalistlər Xocalıda öldürülmüş qadın və uşaqlar arasında skalpları götürülmüş, dırnaqları çıxardılmış 3 nəfəri görmüşlər. Bu azərbaycanlıların təbliğatı deyil, bu reallıqdır.
İzvestiya (Moskva), 13 mart 1992-ci il: Mayor Leonid Kravets:Mən şəxsən təpədə yüzə yaxın meyit gördüm. Bir oğlanın başı yox idi. Hər tərəfdə xüsusi qəddarlıqla öldürülmüş qadın, uşaq, qocalar görünürdü.
Valer aktuel jurnalı (Paris), 14 mart 1992-ci il: Bu "muxtar regionda" erməni silahlı dəstələri Yaxın Şərqdən çıxmışlarla birlikdə müasir texnikaya, o cümlədən vertolyotlara malikdirlər. ASALA-nın Suriya və Livanda hərbi düşərgələri və silah anbarları vardır. Ermənilər yüzdən artıq müsəlman kəndlərində qırğınlar törədərək Qarabağdakı azərbaycanlıları məhv etmişlər.
R. Patrik, İngiltərənin "Fant men nyus" teleşirkətinin jurnalisti (hadisə yerində olmuşdur): Xocalıdakı vəhşiliklərə dünya ictimaiyyətinin gözündə heç nə ilə haqq qazandırmaq olmaz. Onlarla belə xarici media qurumunun məlumatlarından sitatlar gətirmək mümkündür.
1993-cü ildə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə fevralın 26-sı tarixi “Xocalı soyqırımı” kimi qəbul olundu. Heydər Əliyevin 25 fevral 1997-ci ildə imzaladığı müfafiq fərmanla hər il fevral ayının 26-sı saat 17.00-da Azərbaycan Respublikasının ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq “sükut dəqiqəsi” elan olumuşdur. Bundan əlavə Bakı şəhəri Xətai rayonu ərazisində “Xocalı soyqırımı” qurbanlarının əziz xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədilə “Ana harayı” abidəsi ucaldılmışdır. Hər il fevral ayının 26-sı yüz minllərlə insan bu abidəni ziyarət edərək xatirə qurbanlarını ehtiramla yad edir, ruhlarına dualar edirlər.
Hazırda “Xocalı soyqırımı” nın tanınması Azərbaycanın xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Azərbaycandan başqa, Xocalını tam səviyyədə qətliam kimi Pakistan və Sudan tanıyır. Faciəni parlament səviyyəsində qətliam kimi Meksika, Kolumbiya, Çexiya, Bosniya və Herseqovina, Cibuti, Peru, Honduras, Panama, İordaniya, Rumıniya və Şotlandiya tanıyır. İndiyədək ABŞ-ın 22 ştatı Xocalını qətliam kimi tanıyan sənəd qəbul edib. Bu hadisə Azərbaycanda "Xocalı soyqırımı" və "Xocalı faciəsi" kimi, digər ölkələrdə isə "Xocalı qətliamı" kimi tanınır.
Xocalılar bu gün dövlət tərəfindən yüksək diqqət və qayğı ilə əhatə olunmuşdur. Prezident İlham Əliyev tərəfindən 44 günlük Vətən müharibəsində qazanılmış qələbə xocalılara, qarabağlılara və bütöv Azərbaycan xalqına verilmiş ən qiymətli hədiyyədir. Tezliklə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə abadlıq və quruculuq işləri başa çatdıqdan sonra, digər soydaşlarımız kimi xocalılarda doğma yurd-yuvalarına qayıdacaqlar.
Tanrı Azərbaycanı qorusun!
Mürvət İbrahimov,
Bakı şəhəri, Nizami Rayon İcra Hakimiyyətinin məsul işçisi, tarixçi
