Bunu öz alimləri də etiraf ediblər
Dünyanın ən həyasız tayfasının, yəni ermənilərin haradan peyda olması barədə olduqca müxtəlif fərziyyələr, faktlar və ehtimallar var. Bunlar o qədər çox və ziddiyyətlidir ki, hansının doğru, hansının yanlış olmasını təyin etmək çətindir. Hay olduqlarını özləri belə izah edirlər ki, guya onlar Himalay dağlarından gəliblər və dağın adını qısaldıb hay ediblər.
Tanınmış tarixçi, antik dövr tədqiqatçısı akademik N. Marr isə VI əsr erməni müəllifi Zelob Qlaka əsaslanıb qeyd edir ki, ermənilərin kökü Hindistanda yaşayan qaraçıların bir qolu olub.
Heç yerdə yazılmasa da qəbrinin Hindistanda olması deməyə əsas verir ki, Azərbaycan xalqına dəhşətli soyqırımı yaşatmış daşnak-bolşevik Stepan Şaumyan özü də həmin qaraçılardan olub. Yoxsa onun Hindistanda nə iti azmışdı, ölmək üçün nəyə görə oranı seçmişdi?
Tarixi həqiqətləri əsas götürən bir çox erməni alimləri də qaraçılarla qohumluqlarını etiraf edirlər. Hər iki dildəki oxşar sözlərin çoxluğu, ləhcələrdə üst-üstə duşmələr, hər iki etnikin özlərini “aroma” adlandırmaları, kustar sənətə olan meyil, hiyləgərlik, dilənçilik, namərdlik, istənilən mühitə az vaxt ərzində uyğunlaşma, antropoloji göstəricilərindəki bənzərlik, yəni donqarburun, sivri çənə, yastı başlılıq, dərilərinin qaralığı bu fikrin doğruluğunu sübuta yetirən çoxsaylı faktorlardandır.
Akademik N. Marr 1897-ci ildə rusca çap olunan “Murc” qəzetində “Ermənilər qaraçılardandır” başlıqlı məqaləsində bildirilmişdir ki, ermənilərin bir hissəsi qaraçılardan törəmədir. Məlumdur ki, erməni şairi Tanasoqlu, şair-monax Ələmdaryan, Sankt-Peterburq Universitetinin professoru Kerope Patkanyan qaraçılardan törəmə ermənilərdir.
Bir neçə müəllif-Aralarında ermənilər çoxluq təşkil etdikləri etniklərin bir neçə müəllifi özləri ermənilərin qaraçılardan olduqlarını təsdiq edirlər. Bu barədə daha çox tədqiqat etnoqraf alim Vantsiana aiddir. O yazır: “Çoxsaylı Qafqaz xalqları arasında yepiskop Karapetin rəhbərliyi altında 1828-ci ildə Ərzurum vilayətindən rusların yenicə fəth etdiyi bölgələrə - Axalkalak, Axaltsix, Aleksandropol ərazilərinə köçən “boşa” kimi tanınan erməni qaraçıları da var. Onlar İrəvanda, Yelisavetpolda olduğu kimi, Boçesdə də yaşayırdılar, baxmayaraq ki, orada onların sayı az idi. Lakin sonradan onlar köhnə həyat tərzini tərk edərək yerli ermənilərlə birləşdilər. Boşalar dil və din baxımından demək olar ki, ermənilərdir. Ona görə də çoxları onları “hay-boşa” (erməni qaraçıları) adlandırır. Lakin xarakter və adət-ənənələrinə görə çox unikal, tipik xarakterə malik olan bir xalqı təmsil edirlər”.
Burada kiçik bir haşiyə çıxaq. Yuxarıda adı çəkilən Karapet həmin Karapetdir ki, 1827-ci ildə İrəvana dəfələrlə hücum edən, lakin ciddi müqavimət görən rus qoşunlarına bələdçilik etmiş, qalanın gizli yollarını göstərmiş və digər kəşfiyyat məlumatlarını işğalçı orduya çatdırmışdı. Bu xəyanətinə görə çar qalanı işğal edən generalları ilə bərabər onun da yaxasına orden taxmış və imtiyazlar vermişdi.
“Boşa” etnonimi türkcə “boş” – “məhrum”, “boş”, “kasıb” sözündəndir, erməni dilinə isə "avara" kimi tərcümə olunur. Bilirik ki, qaraçıları dünyanın hər yerində avara tayfa kimi tanıyırlar.
Rumıniya, Bolqarıstan, İspaniya, Almaniya və digər neçə-neçə ölkədə qaraçıların sayı kifayət qədərdir. Lakin bu günə qədər heç eşitməmişik desinlər rumın qaraçısı, bolqar qaraçısı, ispan qaraçısı, alman qaraçısı və s. Necə olur ki, ancaq erməni qaraçısı olur? Deməli, burada bir həqiqət var.
Dünya şöhrətli Amerika yazıçısı Ernest Heminqueyin əsərlərində də erməni qaraçılarından söhbət açılır. Əsərdə gözbağlayıcılıq, falçılıq və sehrbazlıqla məşğul olan qoca erməni surəti ilə on minlərlə oxucu tanış olub.
Ermənilər özlərinin "boşa" olduqlarını danmırlar. Hətta bu günün özündə belə Ermənistandakı vanetsilər, aparantsılar, kyavartsılar və digərləri qaraçı adlanır, ancaq boşalar ermənilər kimi qeyd edilir.
Avropa və Amerikada qaraçılar özlərini “rom”, Suriya və Fələstində “dom”, Ermənistanda isə “lom” adlandırırlar: “r”, “d” və “l” hərflərinin dəyişikliyə uğradığı bildirilir. Ermənilər arasında gizli “lomavren” dili mövcuddur. Bu dil erməni dilinin qrammatikasına uyğundur.
1984-cü ildə Moskvada çapdan çıxmış “Dünya xalqlarının məskunlaşması” kitabında da erməni, qaraçı, sinq və pəncab dillərinin yaxın olduğu konkret faktlarla əksini tapıb. Akademik N. Marr erməni tarixi mənbələrinə istinad edərək yazır ki, ermənilər Hindistandan Bizansın şərqinə-indiki Suriya-Livan ərazisinə qaçıb gəlmiş qaraçı tayfalarından törəyiblər. Dili, mədəniyyəti, adət-ənənələri, hətta fəaliyyəti və həyat tərzi çox oxşar olan ermənini oturaq qaraçıdan ayırmaq çox çətindir.
Eyni zamanda, müasir ermənilərin qədim Ermənistana heç bir aidiyyəti olmadığı da şübhəsizdir. Hətta o zaman danışılan və erməni yazısının nəzərdə tutulduğu dil də hurri və ya Urartu dili idi, müasir erməni dili kimi Hind-İran dili deyildi. Amma indi erməni “alimləri”-rus, türk və digər erməni əsilli alimlər qafqazlıların necə hindlilərə çevrilməsi, qədim ermənilərin bütün Avropada məskunlaşması ilə bağlı gülməli nəzəriyyələr irəli sürürlər.
AMEA-nın Tarix İnstitutunun böyük elmi işçisi Ramin Əlizadə “Teleqraf.com”a verdiyi müsahibədə hayların xarakteristikasını elə məharətlə açır ki, sanki oxucu bu vəhşi toplumun tarixini ekranda gorür. Həmin sətirləri oxuyanda bir daha aydın olur ki, sovet rejimi Azərbaycanla Hayastanı qardaş kimi təqdim etməklə bizi aldatmaq və alçaltmaq məqsədini güdübmüş.
Alim yazır: “Hayasa bölgəsi Anadolunun şimal-şərqində Muradçayın yuxarı hövzəsinə yaxın ərazini əhatə edən kiçik yer olub. Buranın yerli əhalisi haylar deyil. Haylar bu əraziyə gələnə qədər burada Kür-Araz mədəniyyətinin sakinləri yaşayıblar. Bunu arxeoloji dəlillər də təsdiqləyir. Həm tarixi dövr, həm də Kür-Araz mədəniyyətinin artefaktlarının tədqiqi baxımından bu mədəniyyətin əsasən Azərbaycanın elat həyat tərzi keçirən qədim türk boylarına aid olduğunu demək olar. Bu mədəniyyətin gəlmə olan qaraçı haylara heç bir aidiyyəti yoxdur”.
Ramin Əlizadə deyir ki, hind-avropalıların qaraçı qrupuna dravidlər və haylar daxildir: “Dravidlər sonradan Hindistanın cənubundan şimal-qərbinə doğru köç ediblər. Onların çox hissəsi sonradan hindlilərin içərisində əriyib yox olmuş, qalan hissəsi isə Şri-Lankada qalaraq tamil xalqının formalaşmasında iştirak etmişdir. Qaraçı haylar isə eramızdan əvvəl II minilliyin ortalarında Hindistanın şimalından Orta Asiya, Xəzərin şimalı, Qara dəniz yolu ilə Balkanlara köç edərək gəlib Anadolunun şimal-şərqində dağ kahalarında məskunlaşdılar. Bu yerin adı da onların gəlişindən sonra Hayasa adlanıb”.
Haylar özlərinə məxsus qəribə və iyrənc həyat yaşayıblar. Məsələn, tədqiqatçı yazır ki, qaraçı hayların arasında ana-oğul, ata-qız, qardaş-bacı nikaha girirdilər: “Onlar qeyd etdiyimiz əraziyə gəldikdən sonra tez-tez Het dövlətinin şimal-qərb sərhədlərinə soxulub, əllərinə keçən hər şeyi yağmalayıb aparırdılar. Buna görə də Het hökmdarı I Suppilulum hayların quldur başçısı ilə danışıq aparmaq qərarına gəlir. Onun e. ə. XIV əsrin ortalarına aid kitabəsində bu barədə məlumat verilir. Suppilulumun öz dilindən kitabədə deyilir: “Mən öz qızımı sənin oğluna verirəm, amma o, öz anası və bacısı ilə evlənməsin”. Het kitabələrində lüt-üryan olan və qəbilə halında yaşayan hayların qayalıq ərazilərdə kahalarda yaşamaları haqqında məlumat da verilib. Fərat çayının şimalında hayların gizləndikləri kahalar bu günədək gəlib çatıb”.
Ona görə də bu cür yarımvəhşi həyat sürən qaraçı ermənilər qədim tarixə, mədəniyyətə, ədəbiyyata, incəsənətə malik olmayıblar. Yüz illər keçəndən sonra digər xalqlardan, xüsusilə türklərdən oğurluqlar ediblər. Bunları ona görə yazırıq ki, gələcək nəsillərimiz öz tarixlərini unutmasınlar, məkrli düşmənlərini yaxşı tanısınlar və həmişə ona qarşı mübarizəyə hazır olsunlar.
Vəli İlyasov, “İki sahil”
