Tarixin müxtəlif mərhələlərində xalqın taleyini müəyyən edən anlayışlar olur. Azərbaycan xalqı üçün bu anlayışlardan biri həmrəylikdir. Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü məhz bu anlayışın siyasi, mənəvi və ideoloji məna kəsb etdiyi nadir tarixi hadisələrdən biridir. Bu gün yalnız ayrı-ayrı fərdlərin deyil, bütöv bir millətin özünə qayıdışının, milli yaddaşının və dövlətçilik şüurunun ifadəsidir.

Azərbaycan xalqının XIX–XX əsrlərdə keçdiyi mürəkkəb tarixi yol milli birliyin təsadüfi deyil, zəruri olduğunu sübut etmişdir. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin vurğuladığı kimi, Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Gününün dövlət bayramı statusu alması xalqın azadlıq iradəsinin və tarixi mübarizəsinin məntiqi yekunudur. Bu gün milli varlığın qorunması uğrunda aparılan mübarizənin ideoloji nəticəsi kimi formalaşmışdır.

Dünyanın müxtəlif qitələrində yaşayan milyonlarla azərbaycanlını bir amal ətrafında birləşdirən əsas faktor təkcə etnik mənsubiyyət deyil. Bu birliyi yaşadan əsas güc müstəqil Azərbaycan dövlətinin mövcudluğu və onun yaratdığı mənəvi dayaqdır. Dövlət anlayışı burada sadəcə siyasi institut kimi deyil, milli kimliyin qoruyucusu kimi çıxış edir.

Prezident İlham Əliyevin Dünya Azərbaycanlılarının III Qurultayında səsləndirdiyi fikirlər bu reallığı aydın şəkildə ifadə edir: dünyanın harasında yaşamasından asılı olmayaraq hər bir azərbaycanlı üçün Azərbaycan vahid və bölünməz Vətəndir. Bu yanaşma diaspor anlayışını sırf coğrafi çərçivədən çıxararaq onu milli ideoloji məkan səviyyəsinə yüksəldir.

Azərbaycan dili, azərbaycançılıq məfkurəsi və dövlətə bağlılıq dünya azərbaycanlılarını bir arada saxlayan əsas sütunlardır. Azərbaycançılıq ideologiyası milli fərqliliyi qorumaqla yanaşı, ümumbəşəri dəyərlərlə uzlaşan açıq düşüncə modelidir. Bu model milli kimliyi qapalılıqdan deyil, özünəinamdan doğan birlik üzərində qurur.

Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyətində milli qürur anlayışı emosional deyil, strateji kateqoriya kimi təqdim olunur. Onun çıxışlarında səsləndirdiyi fikirlər Azərbaycan xalqının öz tarixinə münasibətini dəyişmiş, milli özünüdərkin dərinləşməsinə səbəb olmuşdur. Bu baxımdan Ulu Öndərin sözləri təkcə sitat kimi deyil, ideoloji istinad nöqtəsi kimi dəyərləndirilməlidir.

2001-ci ildə keçirilmiş Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı dünya azərbaycanlılarının təşkilatlanmasında keyfiyyətcə yeni mərhələ yaratdı. Bu Qurultay milli həmrəyliyin spontan emosiyadan çıxaraq sistemli fəaliyyət formasına keçməsini təmin etdi. Diaspor anlayışı bu mərhələdən etibarən milli maraqların beynəlxalq müstəvidə müdafiə mexanizminə çevrildi.

Sonrakı qurultaylar bu xətti davam etdirərək diaspor təşkilatlarının əlaqələndirilməsini, informasiya müharibəsində birgə mövqenin formalaşmasını və milli maraqların müdafiəsini gücləndirdi.

Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü milli yaddaşın, mənəvi dəyərlərin və Vətənə bağlılığın cəmləndiyi rəmzi gündür. Bu tarix azərbaycanlı olmağın yalnız hüquq deyil, həm də məsuliyyət olduğunu xatırladır. Milli birlik bu gün emosional çağırış deyil, tarixi zərurət kimi dərk olunur.

Azərbaycan–Türkiyə münasibətlərinin ideoloji əsasını təşkil edən “Bir millət, iki dövlət” prinsipi diaspor fəaliyyətində də öz əksini tapır. Bu prinsip ortaq tarixi yaddaşa və mədəni dəyərlərə əsaslanan beynəlxalq həmrəyliyin praktik modelidir. Azərbaycan və türk diasporlarının koordinasiyalı fəaliyyəti regional və qlobal proseslərdə mühüm təsir imkanları yaradır.

2020-ci ildə baş vermiş Vətən müharibəsi milli həmrəyliyin abstrakt anlayış olmadığını sübut etdi. Cəbhədə qazanılan qələbə ilə yanaşı, informasiya və diplomatik müstəvidə də dünya azərbaycanlılarının vahid mövqeyi formalaşdı. Bu dövrdə milli birlik fərqli mövqeləri üstələyən ali dəyər kimi çıxış etdi.

Dünya Azərbaycanlılarının V Qurultayı – Zəfər Qurultayı artıq postmünaqişə dövrünün ideoloji çərçivəsini müəyyənləşdirdi. Qurultayda qəbul edilən UNESCO-ya müraciət Azərbaycan mədəni irsinin beynəlxalq səviyyədə qorunması və tanıdılması istiqamətində atılmış məsuliyyətli addımdır. Bu müraciət həm də milli mədəniyyətin qlobal miqyasda müdafiəsinin hüquqi əsasını formalaşdırır.

Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü keçmişin xatirəsi deyil, gələcəyin strategiyasıdır. Bu gün milli birliyin ideoloji dayağı, dövlətçilik şüurunun təzahürü və qlobal azərbaycanlı kimliyinin möhkəmlənməsi üçün mühüm vasitədir. Həmrəylik Azərbaycan xalqının tarixi yaddaşından doğaraq müasir dövlətçilik düşüncəsinə çevrilmiş ali dəyərdir.

Ramiz Hüseynov,

YAP İdarə Heyətinin üzvü, Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri