Müştəriləri aldadanları hansı cəza gözləyir?
Tez-tez marketlərdəki qiymət aldatmalarına dair sosial şəbəkələrdə alıcı şikayətlərini görürük. Hətta belə hal mənim özümün də başıma gəlib. Belə ki, bir çox marketlərin piştaxtalarında gördüyümüz qiymətlə kassada ödəyəcəyimiz hesab uyğun gəlmir. Yəni, kassada daha baha hesablayırlar. Bəzən isə restoranlarda menyuda göstərilən qiymətdən daha çox ödəməli oluruq. Hətta elə hallar da olur ki, kilo ilə aldığımız məhsulu evdə çəkəndə çəkidə aldadıldığımızı görürük. Bütün bu sadalanan faktlar istehlakçı hüququnun pozulmasıdır və qanunla yolverilməz hesab olunur.
Əslində isə qanunvericilik sahibkarlardan satışda olan bütün malların üzərində onun adı, növü, qiyməti və doldurulma tarixi göstərilməklə, dəqiq tərtib edilmiş qiymət kağızının olmasını tələb edir. Elə satış da bu kağızda göstərilən informasiyaya uyğun aparılmalıdır. Alıcının ticarət obyektindən heç bir şübhəsi qalmadan ayrılmasından ötrü malın çəkisi və ölçüsünün düzgünlüyünü müəyyən etmək üçün görünən yerdə standartlara uyğun nəzarət ölçü vasitələri də qoyulmalıdır.
İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əsasən, malın və ya xidmətin ölçüsünə, çəkisinə, hesabına dair istehlakçıların aldadılması 2 formada təsvir edilir. Belə ki, istehlakçının az miqdarda – yəni 5 min manatadək aldadılması cərimə ilə həll olunur. Məsələn, az miqdarda aldadılmaya görə fiziki şəxslər 350 manatdan 500 manatadək, vəzifəli şəxslər 1.500 manatdan 2.000 manatadək, hüquqi şəxslər isə 4.000 manatdan 6.000 manatadək cərimə ilə üzləşirlər. Aldadılma 5 min manatdan çox olduqda isə bu artıq cinayət məsuliyyəti yaradır.
İstehlakçının malın ölçüsünə, çəkisinə, eləcə də hesabına dair az miqdarda aldadılması faktları ən çox rast gəlinən şikayətlərdəndir. «Vergilər» saytının məlumatına görə, 2024-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyinə bu hallarla bağlı 319 vətəndaş müraciət edib. Ötən il istehlakçıların hesabda aldadılması faktı ilə bağlı 13 sahibkarlıq subyekti barəsində 24 protokol tərtib edilib.
Önəmli haldır ki, məhz baxılmış müraciətlər üzrə 189 halda istehlakçıların tələbləri təmin edilib. Bu qəbildən şikayətlər 2025-ci ildə də qeydə alınıb. Cari ilin ilk 2 ayında vətəndaş müraciətlərinin sayı 40-a çatsa da araşdırma nəticəsində 4 sahibkarlıq subyekti barəsində 4 inzibati xəta haqqında protokol tərtib edilib.
Bəzən ticarət obyektlərində malın üzərində qiymət kağızları yerləşdirilmir ki, bu da birbaşa qiymət intizamının pozulması deməkdir. «Azərbaycan Respublikasında ticarət, ictimai iaşə, məişət və digər növ xidmət Qaydaları»na əsasən, çəki ilə satılan qida məhsulları qablaşdırılarkən xüsusi məqamlara diqqət edilməlidir. Belə ki, malın üzərində adı, çəkisi, bir kiloqramının qiyməti, çəkilmiş malın bütünlükdə qiyməti, qablaşdırılmanın tarixi, yararlılıq müddəti, çəkicinin soyadı, adı və ya nömrəsi mütləq göstərilməlidir.
Bundan əlavə, məişət texnikası nümunələri ticarət zalında yerləşdirilərkən üzərində malın adı, markası, modeli, artikulu, qiyməti və texniki xüsusiyyətlərini göstərən qısa məlumat olmalıdır. Kafe və restoranlarda müştəriyə göstərilən menyulara gəldikdə isə, birmənalı şəkildə qidaların tərkibi və qiymətləri açıq şəkildə göstərilməlidir, əlavə ödəniş olacaqsa, görünən bir yerdə yazılmalıdır. Restoranlarda şou proqramlar, uşaqlar üçün əyləncə təşkil edilibsə və buna görə ödəniş tələb olunacaqsa, müştəri bunu əvvəlcədən bilməlidir. Təbii ki, bütün mal və xidmətlərin dəyəri milli valyutamız olan manatla göstərilməlidir.
Qiymət intizamının pozulması cərimə ilə nəticələnir. İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əsasən, satışda olan malların üzərində qiymət kağızlarının və ya göstərilən xidmətlər üçün qiymət cədvəllərinin və ya menyuların olmamasına, eləcə də onların düzgün tərtib edilməməsinə görə sahibkarlar 800 manatdan 1000 manatadək məbləğdə cərimə ödəməli olurlar. Satılan mal və xidmətlərin dəyərini manatla göstərməyənlər də cərimələnirlər. Belə ki, həmin şəxslər üçün sanksiya məbləği 1.100 manatla 1.650 manat arasında dəyişir.
Elçin Zaman, «İki sahil»
