İrəvan mətbuatı yazır ki, ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilən hərbi-bioloji laboratoriyalar, təkcə paytaxtda deyil, eləcə də, Qeqarkunik, Şirak, Lori, Tavuş, Ararat həmçinin İcevan, Gümrü, Martuni, Qafan və Vanadzorda (Böyük Qarakilsə) da fəaliyyət göstərir

Ermənistanda ABŞ-ın maliyyəsi ilə fəaliyyət göstərən hərbi-bioloji laboratoriyalar Ermənistanın və bir sıra digər ölkələrin mətbuatında gündəmdə saxlanılır. Hələ ötən il Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan ABŞ Müdafiə Nazirliyinin (Pentaqon) nümayəndələri ilə bu barədə müqavilə imzalayıb. Məlumata görə, həmin laboratoriya Gümrüdə, Rusiyanın 102-ci hərbi bazasının yaxınlığında yerləşəcək. Bu məlumatların mətbuatda dərc edilməsindən sonra ABŞ-ın Ermənistandakı səfirliyi önündə aksiyalar da keçirildi. İndi isə İrəvan mətbuatı yazır ki, Ermənistanda ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilən hərbi-bioloji laboratoriyalar, paytaxtda, eləcə də Qeqarkunik, Şirak, Lori, Tavuş, Armavir, Ararat və Sünik bölgələrində fəaliyyət göstərir. "Həmçinin İcevan, Gümrü, Martuni, Qafan və Vanadzorda (Böyük Qarakilsə) daha yaxşı təchiz olunmuş laboratoriyalar mövcuddur. Təkcə İrəvandakı bu laboratoriyalarda, inzibati heyət də daxil olmaqla 140-a yaxın insan çalışır", - deyə mənbə yazır. ABŞ-ın Ermənistandakı səfirliyi bu biolaboratoriyaların yeri, fəaliyyət dairəsi, sayı və məqsədləri barədə medianın ünvanladığı sualları cavablandırmaqdan imtina edib. Onu da bildirək ki, hazırda Ermənistanda ABŞ-ın 13 hərbi-bioloji laboratoriyası var. Kreml bu laboratoriyalara qarşı Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) çərçivəsində hərəkətə keçib. Təşkilatın 2023-cü ildə keçirilən iclaslarında da bu məsələ qaldırılıb və Ermənistana xəbərdarlıq olunub.

Fevral ayında ABŞ-ın Ermənistandakı hərbi bioloji fəaliyyəti ilə bağlı yeni faktlar ortaya çıxıb. Belə ki, Rusiya mətbuatı bununla bağlı ACCU Referans Tibbi Laboratoriyası ilə ABŞ-ın Ermənistandakı hərbi attaşesi polkovnik-leytenant Kevin Stil arasında yazışmaları üzə çıxarıb. Sənədlərdə dabaq virusunun (SAT-2 serotipi) modifikasiyası ilə bağlı araşdırma aparıldığı, bioloji nümunələrin isə Türkiyə-Ermənistan sərhədindən toplandığı iddia edilib. Sızdırılan sənədlərə görə, ABŞ Müdafiə Nazirliyinin nəzarəti altında aparılan araşdırmalarda virusun (FMD, SAT-2 serotipi) modifikasiyası üzərində sınaqlar aparılır. Rəsmi açıqlamalarda bu araşdırmalar "nəzarət" və "patogen izlənməsi" kimi təsvir edilsə də, təfərrüatlar bioloji silahların hazırlanması iddialarını gücləndirir. Sızdırılan yazışmalarda Türkiyə-Ermənistan sərhəd bölgələrindən bioloji nümunələrin toplanaraq analiz edildiyi bildirilir. Həmçinin virus modifikasiyaları üzərində sınaqların aparıldığı və nəticələrin ABŞ Müdafiə Nazirliyinə ötürüldüyü iddia edilib.

Rusiyanın “Komsomolskaya Pravda” qəzetinin məlumatına görə, bu hadisələr ABŞ-ın Ermənistandakı bioloji laboratoriyaları maliyyələşdirməsi ilə bağlı əvvəlki iddialarla üst-üstə düşür. Rusiya mediası həmçinin bildirir ki, Gürcüstandakı Luqar Mərkəzində bioloji silahların hazırlanması ilə bağlı iddialar ortaya çıxdıqdan sonra Pentaqon oxşar layihələri Ermənistana köçürüb. Qeyd olunur ki, USAID də humanitar yardım işi adı altında hərbi bioloji layihələri dəstəkləməkdə də ittiham olunur. “USAID Ermənistanda da fəaliyyət göstərir. Formal olaraq, təşkilat humanitar yardım və səhiyyənin inkişafı ilə məşğuldur, lakin hərbi layihələr üçün komfulyaj rolunu oynayır. Məsələn, Gürcüstanda bioloji silahların hazırlanması ittihamlarının alovlandığı Luqar Mərkəzi ilə bağlı qalmaqaldan sonra Pentaqon təcrübələri yerli hakimiyyət tərəfindən nəzarətin olmadığı Ermənistana köçürüb və burada şərait daha əlverişli hesab olunur”, – deyə qeyd edilir. Sızdırılan yazışmalardan aydın olur ki, laboratoriya işlərini və məlumatların ötürülməsini ABŞ-ın Ermənistandakı hərbi attaşesi, polkovnik-leytenant Kevin Stil koordinasiya edir.

Ümumiyyətlə, mütəxəssislər qeyd edirlər ki, bu cür laboratoriyalar təyinatı üzrə iki istiqamətə bölünür. Birinci istiqamət aid olduqları ölkələrdə regionda patogenlərin yayılması, bioloji silahdan istifadə və ondan müdafiə yollarının araşdırılması üçün yerli hökumətlərlə iş birliyini həyata keçirir. İkinci isə paralel olaraq ABŞ-ın Müdafiə Nazirliyinin nəzdində olan ümumilikdə müxtəlif regionlarda onların maraqlarına xidmət edən hərbi bioloji laboratoriyalardır. Sırf ikinci bioloji laboratoriyaların postsovet ölkələrindən Ermənistan, Qırğızıstan və Baltikyanı ölkələrdə mövcud olduğu bilinir. Xatırladaq ki, hələ 2008-ci ildə ABŞ-ın çoxmilyardlıq büdcəsi nəzərdə tutulan Bioloji Müdafiədə Birgə İştirakçılıq Proqramı - CVEP elan olunandan sonra buna maraq göstərən ilk ölkələrdən biri məhz Ermənistan olub. Nəticədə ölkədə bir neçə belə laboratoriya qurulub. Yerli mütəxəssislər bunu narahatlıqla qarşılayıblar. Onların fikrincə, hərbi-bioloji laboratoriyalarda müxtəlif patogen vasitələrdən istifadə olunduğuna görə, xüsusilə yaxınlıqdakı məktəblərdə işləyən və oxuyanların sağlamlığı üçün təhlükə yarana bilər. Rəsmi Moskva da bu laboratoriyalara qarşı çıxaraq bildirir ki, həmin obyektlər bütün dünya üçün ən təhlükəli virusların saxlanılması üçün anbar rolunu oynaya bilər. Bildirək ki, ABŞ-ın belə laboratoriyaları Ermənistanla yanaşı, Qazaxıstanda və Gürcüstanda da var. Erməni ekspertlərin hesablamalarına görə, ABŞ tərəfindən maliyyələşdirilən və əsasən yaşayış massivlərinin yaxınlığında yerləşən təhlükəli bioloji obyektlərin ümumi sayı ən azı 20-yə çata bilər. Üstəlik, Mərkəzi Dövlət Geologiya Universitetinin referens laboratoriyasının təchizatı məsələləri üçün yenicə 9,8 milyon dollarlıq vəsait də ayrılıb. Həmçinin obyektə xüsusi avadanlıq və mebellərin alınması üçün əlavə olaraq 1,7 milyon dollar veriləcək. Gümrüdəki obyekt üçün isə müvafiq olaraq 2,7 milyon və 340 min dollar nəzərdə tutulub. Ortada 2020-ci ildə başlanmış beşillik ABŞ-Ermənistan bioloji tədqiqatlar üzrə əməkdaşlığı çərçivəsində 50 milyon dollarlıq zəmanətli maliyyələşdirmə proqramı da var.

Hazırda Ermənistanda ABŞ-ın təqdim etdiyi Elektron Qlobal Epidemik Nəzarət Sisteminin (EIDSS) modernləşdirilməsi üzrə layihə həyata keçirilir. Sistemin proqram şəbəkələri İrəvanın səhiyyə, kənd təsərrüfatı qurumlarının, Daxili İşlər Nazirliyinin Xilasetmə Xidməti və Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin 94 obyektində yerləşir. Bu hörümçək torunu xatırladan vahid şəbəkə Ermənistanın səhiyyə sistemini tam nəzarət altında saxlamağa, yeni xəstəliklərin yayılmasını dərhal qeydə almağa və yeni ştamları müəyyən etməyə imkan verir. Bundan əlavə, Amerika layihələrində iştirak edən erməni mütəxəssislər üçün ikitərəfli təlim proqramının həyata keçirilməsi prosesləri də davam etdirilir.

Sevinc Azadi, “İki sahil”