Prezident İlham Əliyevin tələbi: Zəngəzur dəhlizinin ən düzgün variantı avtmobil və dəmiryolunun Mehri ərazisindən keçməsidir.  Bu marşrut açılmasa Azərbaycanla   Ermənistan ərazisində başqa   sərhəd olmayacaq.

Son günlərdə  Ermənistan silahlılarının  Azərbaycanın mövqelərini, xüsusilə  Naxçıvan Muxtar Respublikasının sərhəd bölgələrində yerləşən  hərbi hissələrini atəşə tutması, təxribatlar törətməsi istər-istməz belə bir sual yaradır: Niyə bəs Naxçıvan!

 Tarixdən bəllidir ki,  daşnaklar  Naxçıvanla bağlı ərazi iddialarını   dəfələrlə gündəmə gətiriblər. Guya Naxçıvanın daşnaklara məxsus olduğunu iddia edən   haylar  Azərbaycanın bu qədim yurd yerinə sahiblənmək  üçün  ən çirkin  yalanlara belə əl atıblar. Ən çirkin niyyət  Zəngəzuru Ermənistana birləşdirməklə  Naxçıvanı  Azərbaycandan ayırmaq olmuşdur. «Bəli, o vaxt ermənilər  Naxçıvana iddia edirdilər. Naxçıvanı öz torpaqları  kimi hesab edirdilər və  Naxçıvanı Ermənistanın tərkibinə daxil etmək istəyirdilər» söyləyən Ulu Öndər  Heydər Əliyev tarixi hadisələri ötən əsrin sonlarında baş verənləri təhlil etməklə dəyərləndirib.  Bildirib ki,  tarixi nöqteyi- nəzərdən çox ağır, gərgin bir dövrdə  Zəngəzuru,  Naxçıvanı  Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi qoruyub saxlamaq böyük cəsarət tələb edirdi.

 Daşnakların Azərbaycan torpaqlarına, xüsusilə Naxçıvanla bağlı ərazi iddialarını aktuallaşdırmaları daşnak ideologiyası ilə idarə olunan  Ermənistanın dövlət siyasətində   təkcə Qarabağa deyil, Naxçıvana da  əl uzatmaq niyyətlərindən çəkinmədikləri açıq-aşkar bəlli olur.

 İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra  Azərbaycan – Rusiya-Ermənistan arasında imzalanan 10 noyabr 2020-ci il  Bəyanatında  nəqliyyat-kommunikasiya ilə bağlı  bəndin şərtlərini  yerinə yetirməsindən yayınan rəsmi İrəvan  hələ də  ABŞ-ın və Qərbin  yalan vədlərinə aldanaraq  bölgədə  sabitlik üçün başlıca amil olan Zəngəzur dəhlizinin açılmasına  qərbsayaq yanaşır. Adı çəkilən Bəyanatda  qeyd olunur ki,  Zəngəzur dəhlizinin 42-43 kilometr ərazisində təhlükəsizliyi və nəzarət öhdəliyini  Rusiya sərhədçiləri yerinə yetirməlidir.  Zəngəzurun dəmir və avto  yollarının açılmasını  Çinin beynəlxalq əhəmiyyətli  «Bir kəmər, bir yol» layihəsinin davamı kimi,  dəyərləndirən Prezident İlham Əliyev  dəfələrlə bildirib ki,  Ermənistan  istər könüllü, istərsə də məcburi əsaslarla Bakının sülh gündəliyinə daxil olan təkliflərlə razılaşacaq, xüsusilə Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı gec-tez ortaq məxrəcə gələcək. Çünki bu gündəlik yalnız qalibiyyətdən irəli gələn yanaşmalar əsasında formalaşdırılmış reallıq deyil. Onun arxasında tarixi, hüquqi və mənəvi əsaslarla dəstəklənən ədalət axtarışı var. Deməli İrəvan qalib, həmçinin haqlı tərəf olan rəsmi Bakının maraqları və hədəfləri ilə hesablaşmağa məcburdur. «Düzdür, orada «Zəngəzur dəhlizi»” sözü yoxdur. Çünki «Zəngəzur dəhlizi»” terminini mən ondan sonra, necə deyərlər, geosiyasi leksikona daxil etdim. Ancaq orada açıq-aydın göstərilir ki, Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat bağlantısı olmalıdır və Ermənistan bunu təmin etməlidir”» söyləyən Prezident İlham Əliyev  tarixi həqiqətlərə   işıq salır.

Delimitasiya və demarkasiya komissiyasının fəaliyyətinin davam etdiyi,  kommunikasiya xətlərinin bərpası ilə bağlı müzakirələrin aparıldığı indiki  məqamda  Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı  Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyi, sərgilənən yalan və böhtanlar,  ziddiyyətlər ilk növbədə sülh müqaviləsinin imzalanmasına mane olur.

  Ermənistan konstitusiyasında, digər rəsmi sənədlərdə  Azərbaycanla bağlı ərazi iddialarından, Qarabağı «özünütküləşdirmək» sərsəmləmələrindən  əl çəkməməsi, üstəlik təxribat xarakterli böhtanlar səsləndirməsi  bölgədə sabitliyə təhddirdir. Belə əsassız iddiaların  cavabı,  sülh danışıqlarının  perspektivi ilə bağlı önəmli və etibarlı mənbə hər zaman sözü imzası qədər dəyərli olan dövlət başçımızın bəyanatları, qətiyyətidir”.

 Prezident İlham Əliyev dəfələrlə  bəyan edib ki, Azərbaycanın Qərb əyalətlərini Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirəcək Zəngəzur dəhlizi bərpa olunmasa  Ermənistanla sərhəd açılmayacaq.
«Ən uyğun variant Mehri rayonundan keçəcək marşrutdur. Həm dəmir yolu, həm də avtomobil yolu oradan keçməlidir.  İnsanlar və yüklər Azərbaycandan Azərbaycana yoxlayış olmadan keçməlidir. Əks halda Ermənistan sonsuzadək dalanda dirənəcək. Qeyd etdiyim marşrut açılmasa, Ermənistanla sərhədimizi açmayacağıq» söyləyən Prezident
İlham  Əliyev bildirib ki, Ermənistanın sülh sazişi üçün  kənar müdaxilələrə,  «qarant dövlət»lərlə bağlı  əsassız tələblərə  ehtiyac yoxdur.

  Beynəlxalq əhəmiyyətli  Orta Dəhliz layihəsinin əsas tərəfdaşı olan   Azərbaycan regionda dayanıqlı sülh və təhlükəsizliyin  təminatı üçün  tərəfdaş ölkələrin maraqlarına uyğun  humanitar siyasətini davam etdirir.  Azərbaycan Şərq-Qərb, Şimal-Cənub, Şimal-Qərb nəqliyyat dəhlizləri kimi regional bağlantı layihələrinin icrasına mühüm töhfə verən tərəfdir. Azərbaycan ərazisindən Asiyanı Avropa ilə birləşdirən Şərq-Qərb dəhlizinin tərkib hissəsidir.  «Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi”» üzərində çalışırıq. Bu dəhliz Azərbaycana Avrasiyanın nəqliyyat və logistika mərkəzi kimi mövqeyini gücləndirməyə imkan verəcək. Mən Asiya və Sakit okean hövzəsindən olan tərəfdaş ölkələri bu regional layihənin potensialını nəzərdən keçirməyə dəvət edirəm”» sözləri ilə  Zəngəzur dəhlizinin bərpasının beynəlxalq əhəmiyyətini diqqətə çatdıran  Prezident İlham Əliyev Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın  «sülhün kəsişməsi» kimi  bəhanəsini sərsəm ideya, siyasi savadsızlıq adlandırır.  Bildirilir ki,  Zəngəzur Azərbaycanın tarixi ərazisidir. Bu baxımdan  azərbaycanlılar  Zəngəzur dəhlizindən istifadə zamanı   heç bir yoxlama aparılmadan keçməlidirlər. Azərbaycan, Türkiyə, İran, Gürcüstan və Ermənistan arasında kommunikasiyaların inkişafına təsir edəcək bu dəhlizə başqa dairələrin nəzarəti  barədə açıqlamalar gülüncdür. Yaxud piar xarakterli   sayıqlamalardır.
 Ermənistan 10 noyabr üçtərəfli Bəyanatın kommunikasiyalarla  bağlı   müddəasını yerinə yetirmir və faktiki olaraq öz öhdəliyinə laqeyd yanaşır. Qərəzli mövqeyini  pərdələmək, eyni zamanda, «Zəngəzur dəhlizi»” sözünü sildirmək üçün kənar qüvvələrin təhriki ilə belə  təklif irəli sürülür. «Onu da bildirməliyəm ki, «Zəngəzur dəhlizi»” sözü onları çox qıcıqlandırır və mən deyəndə ki, axı dəhliz hər hansı bir ölkənin suverenliyini şübhə altına almır, - Şimal-Cənub dəhlizi var, Azərbaycan ərazisindən keçir. Bu, o demək deyil ki, bizim suverenliyimiz burada şübhə altına düşür. Şərq-Qərb dəhlizi var, - amma nədənsə Ermənistanda bu dəhliz sözünə münasibət bir az fərqlidir. Ona görə bu erməni yol kəsişməsi, ya yolayırıcı, ondan sonra bunu «sülh yol kəsişməsi»” adlandırmışlar» sözləri ilə  Cənubi Qafqaza kənar müdaxilələrin yolverilməz olduğunu qətiyyətlə bildirən Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, Ermənistan   Zəngilanla Ordubad arasındakı ərazidə qeyd-şərtsiz keçidin açılmasını qeyd-şərtsiz  təmin etməlidir. Çünki bu rəsmi İrəvanın öhdəliyidir.   Azərbaycandan Azərbaycana gedən yüklər, vətəndaşlar və avtonəqliyyat vasitələri heç bir yoxlamadan keçmədən, gömrük inzibatçılığına cəlb edilmədən sərbəst hərəkət etməlidirlər.  Zəngəzur dəhlizi, guya «Azərbaycanın Ermənistana gözlənilən hücum»  ilə bağlı süni  yaradılan  təlaş ABŞ-ın Qərbin tirajladığı  feyk informasiyalar,  əsassız bəhanələrdir.  Amma Ermənistan da , havadarları da  yaxşı bilirlər ki, elm və texnikanın inkişaf etdiyi, sosial şəbəkələrin dünya hadisələri ilə bağlı məlumatları operativ, dəqiq çatdırdığı  müasir dövrümüzdə belə ucuz şayiələr Fransanın, Ağ Evin « siyasi mətbəxi»ndə hazırlanır.  Yəni,  hər şey yuxarıdan, peykdən göründüyü kimi, informasiyaları  yayan mənbələr də bəllidir.

 Həqiqət budur ki,  Azərbaycanın digər bölgələrini  Naxçıvanla birləşdirəcək bu dəhlizin bərpası mütləq reallaşacaq.  ABŞ  Dövlət Departamenti rəsmiləri tərəfindən səslənən  «Zəngəzur dəhlizi ya Ermənistandan keçəcək, ya da ki, biz imkan verməyəcəyik» sözlərinə  münasibətini  «Yaxşı, biz bunu üç ildir deyirik ki, bu, Ermənistandan keçsin, Ermənistan imkan vermir. İndi də bizi ittiham edirlər ki, biz başqa yol seçirik. Yəni, siz şərait yaradın Ermənistanın ərazisindən keçsin, Mehri ərazisindən keçsin, mən dediyim şərtlərlə, onda digər varianta ehtiyac qalmayacaq. Yoxsa bu da anlaşılan deyil. Bu gün Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasında əlaqə yenə də İran ərazisindən həyata keçirilir. Niyə buna etiraz edilmir, məhz Mehri hissəsinə etiraz edilir? Ermənistan-İran ticarəti gündən-günə artır, çiçəklənir. İran Qərbi Zəngəzurda konsulluq açıb. Niyə bu, necə deyərlər, heç bir sual yaratmır? Yəni, belə məntiqsiz və cəfəng açıqlamalar heç kimə şərəf gətirmir və «biz buna imkan verməyəcəyik»” deyəndə, - mən artıq bunu demişəm, - Amerika nəyi nəzərdə tutur, necə imkan verməyəcək? Gələcək Zəngəzurda bir sədd qoyacaq, ya Zəngilanda bir qoşun yerləşdirəcək, ya İran ərazisində? Necə imkan verməyəcək? Bu, bizim suveren işimizdir» sözləri ilə bildirən Prezident İlham Əliyevin rəsmi İrəvana tələbi budur: Manipulyasiyalarla  məşğul olmayın!

 Bütün türk dövlətləri, başda  Türkiyə olmaqla bir çox ölkələr bu dəhliz vasitəsilə  Çindən başlayaraq İtaliyayadək uzanan orta xəttin işə düşməsində maraqlıdır. Siyasi, iqtisadi baxımdan əhəmiyyətli olmaqla məhkum olduğu  uçurumdan  xilas yolu olan    Zəngəzur dəhlizinin açılması Ermənistan üçün nəfəsdir.  Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Bakı ilə İrəvan arasında tam hüquqlu sülh sazişi bağlandıqdan sonra Türkiyənin Ermənistanla sərhədi aça biləcəyini istisna etməyib. Türkiyə Prezidenti  Zəngəzur dəhlizinin açılmasını  sülh  sazişinin yekun addımı kimi də dəyərləndirib. Zəngəzur dəhlizinin bərpası ilə  Türkiyə ilə Orta Asiya ölkələrini birləşdirəcək   yeni nəqliyyat əlaqələri yaranacaq.  Beləliklə, Türkiyə ilə Türk dünyası arasında fasiləsiz əlaqə mümkün olacaq. Dəhlizin bərpası  ilə tarixi İpək Yolu canlandırılacaq. Bu da regional sülh və əməkdaşlıq mühitini gücləndirəcək.
Görünən odur ki, Zəngəzur dəhlizinin açılması Türkiyənin regional və qlobal gücünü daha da artıracaq, dünyada söz sahibi kimi nüfuzunu yüksəldəcək. Bütün bunlar Türkiyənin Azərbaycanla, bütünlükdə  Türk dünyası ilə münasibətlərinin dərinləşməsini sürətləndirəcək. 

Xuraman İsmayılqızı, «İki sahil»