Əgər siz temperaturun müntəzəm olaraq normadan yuxarı qalxdığı şəhərlərdə yaşayırsınızsa, sadəcə, çoxlu tərləmirsiniz, siz həmçinin soyuq iqlimlərdəki insanlardan daha tez qocalırsınız. Bu, artan istiliyə uzunmüddətli məruzqalmanın hüceyrə səviyyəsində bioloji qocalmanı sürətləndirə biləcəyi, bəzən siqaret və ya ağır içki ilə müqayisə oluna bilən tədqiqatlar toplusundan götürülmüş nəticədir.
“USC Leonard Davis” gerontologiya məktəbinin gerontoloqu və yeni tədqiqatlardan birinin həmmüəllifi İyun Yanq Çoy deyir: "Bizim araşdırmamız həddindən artıq isti ərazilərdə yaşayan insanların bioloji yaşlarının daha soyuq bölgələrdə yaşayanlardan 14 aya qədər böyük olduğunu aşkar edib. Daha da təəccüblüdür ki, bu təsir hətta gəlir, həyat tərzi və sağlamlıq şərtləri nəzərə alındıqdan sonra da özünü doğruldub.”
Həddindən artıq istilik təkcə uzunömürlülük üçün təhlükə deyil. O, həmçinin həyat keyfiyyətini aşağı sala və bədən sərin qalmaq üçün mübarizə apardığına görə xroniki xəstəlik riskini artıra bilər.
"Həddindən artıq istiyə uzun müddət məruz qalma bir çox orqan sisteminə təsir göstərə bilər. Ürək-damar sistemi, məsələn, ürəyi daha sürətli döyünməyə məcbur edərək, istiliyin sərbəst buraxılmasına görə qanı dəriyə yönəltmək üçün daha çox çalışmalıdır. Sinir sistemi həddindən artıq stimullaşdırıla bilər, başgicəllənmə, çaşqınlıq və yaddaş itkisi kimi simptomlara səbəb ola bilər. Böyrəklər su saxlamaq üçün gərginləşir, susuzlaşma və böyrək zədələnməsi riskini artırır. İmmunitet sistemi infeksiya reaksiyasını təqlid edərək bədəni iltihablı kimyəvi maddələrlə doldura bilər.
Bu cür reaksiyalar bizi qısa müddətdə qorumaq üçün nəzərdə tutulsa da, daimi olduqda zərərli olur”, -deyə digər mütəxəssis -ABŞ-ın Mayo Klinikasının yaşlı həkimi Amit Şah izah edib. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, istiliklə əlaqəli qocalma təsirləri gəlirdən, sağlamlıqdan və ya vərdişlərdən asılı olmayaraq davam edir - temperatur özünü hüceyrənin azalmasının əsas “sürücüsü” kimi göstərir.
İstilik insanı necə erkən yaşlandırır?
İstidən gələn zərər yalnız əsas orqanlarla məhdudlaşmır. Alimlər yüksək temperaturun genlərimizin işini necə dəyişdirə biləcəyini aşkar ediblər. Xroniki istilik iltihabı, oksidləşdirici ziyanı və hormonal pozuqnluğu stimullaşdıran bioloji stress kimi çıxış edir. "Zaman keçdikcə, bu təkrarlanan stres reaksiyaları genlərinizin necə davrandığını dəyişə bilər", - İluyomade bildirib.
Bu, qismən epigenetik qocalma kimi tanınan bir proses vasitəsilə baş verir - xronoloji yaşınızı üstələyə bilən daxili qocalma forması.
“Environment International”da aparılan bir araşdırma 900-dən çox yetkin insanın qanını təhlil etdikdən sonra oxşar nəticələrə gəlib. Bu araşdırmanın həmmüəllifi, ətraf mühit epidemioloqu Venli Ni deyir: “Aylar və illər ərzində daha yüksək orta temperatura məruz qalan insanlarda bioloji cəhətdən daha yaşlı görünən qan hüceyrələri var idi”.
"Bu tədqiqatlar cəlbedici olsa da, onlar hələ ki müşahidə xarakteri daşıyır. İstiliyin bu dəyişikliklərə səbəb olduğunu qəti şəkildə sübut edə bilmərik, ancaq güclü bir əlaqənin olduğu dəqiqdir”, - deyə İluyomade qeyd edib.
Hər kəs yüksək temperatura eyni dərəcədə həssas deyil. "Nəsillər boyu isti, quru bölgələrdə yaşayan insanlarda tez-tez daha səmərəli tərləmə və qan axınının daha yaxşı tənzimlənməsi kimi fizioloji uyğunlaşmalar inkişaf edir", -mütəxəssis bildirib. Ancaq hətta yaxşı uyğunlaşan icmalarda belə, istilik dalğaları zamanı demensiya və ürək-damar ölümləri sürətlənir və bu, uyğunlaşmanın məhdudiyyətlərinin olduğunu göstərir.
İstilik ilə əlaqədar erkən qocalmanın qarşısını almaq olarmı?
Yaxşı xəbər budur ki, istiliyin zərərli təsirləri qaçılmaz deyil. Xüsusilə isti iqlimlərdə yaşayırsınızsa, istiliyin mənfi bioloji təsirlərinin çoxu davranış və ətraf mühit strategiyaları vasitəsilə azaldıla bilər. İluyomade deyir: "Həddindən artıq isti iqlimlərdə kondisioner lüks deyil - bu, xüsusilə 50 yaşdan yuxarı böyüklər üçün sağlamlıq zərurətidir".
Ən həssas insanlar - yaşlılar, uşaqlar və xroniki xəstəlikləri olan insanlar üçün icma dəstəyi mühüm rol oynayır.
Şəhər dizaynı da vacibdir. Avtobus dayanacaqlarında kölgəli oturacaqlar əlavə etmək və ya daha çox ağac əkmək kimi kiçik dəyişikliklər böyük təsir göstərə bilər.
Bunlar təkcə rahat qalmaq üçün deyil, istiləşən dünyada uzunmüddətli sağlamlığı qorumaq üçün vacibdir. "İstiliyin molekulyar səviyyədə qocalmanı sürətləndirə biləcəyini öyrənsək də, bu, nəticənin sabit olduğu demək deyil. Daha ağıllı planlaşdırma, daha güclü sosial şəbəkələr, soyutma və nəmləndirməyə üstünlük verən gündəlik vərdişlərlə qlobal temperatur yüksəlməyə davam etdiyi halda belə, hamıya gümrah olmağa kömək edə bilərik",-deyə alimlər ümumi qənaətə gəliblər.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
