Dünyadakı bir çox insanlar üçün vaxtı keçmiş qidaları çölə atmaq, demək olar ki, kök salmış bir rutinə çevrilib. Hər həftə açılmamış qatıq bankaları, tərəvəz kisələri, çörəklər etiketlərində yazılmış tarix sayəsində atılır. Bu rejim demək olar ki, avtomatik olaraq həyata keçirilir və “müddəti bitmiş” qidanın yeməyə yararsız olması fikri ilə idarə olunur. Bəs bu sadəcə bir mifdirsə? Bəs son istifadənin başa çatması ideyası bizi çoxlu miqdarda keyfiyyətli yeməkləri israf etməyə yönəldirsə?
Dünyanın qida etiketlərinə olan vəsvəsəsi, etiketlərdə çap olunan nömrələrə görə planetimizin resurslarının israf edilməsi artıq böhrana yol açıb. Bəs, bu son istifadə tarixlərinin arxasındakı həqiqət nədir?
Bütün planetdə qida tullantıları təəccübləndirici dərəcədə yüksək həddədir və istehsal olunan qidaların təxminən 40%-nin “ömrü” poliqonlarda başa çatır. Bu, hər il təxminən 1,3 milyard ton deməkdir. Rəqəm bütün dünyada qida və resursların necə idarə olunduğuna dair ciddi bir problem ortaya qoyur.
Məişət tullantıları
Orta amerikalı ailə hər il 1365-2275 ABŞ dolları arasında yemək atır. Bu israfçı vərdiş ev təsərrüfatlarının gəlirlərini azaldır və ərzaq alışı vərdişləri ilə istehlak ehtiyacları arasında əlaqəni açır.
Su və torpaqdan istifadə
Dünyada təxminən 45 trilyon qallon (170 trilyon litr) şirin su heç vaxt istehlak edilməyən qida istehsalına yönəlir, qida tullantıları isə poliqon girişinin beşdə birindən çoxunu təşkil edir. Hazırda bəşəriyyət təbii sərvətlər və poliqon tutumu baxımından görünməmiş gərginlik yaşayır.
Qida təhlükəsizliyi
Paradoksal olaraq milyonlarla insan qida çatışmazlığı və aclıqla üzləşdiyi halda, böyük miqdarda mükəmməl yeməli qidalar atılır. Bunun əsas səbəbələri ərzaq paylanmasında sistemli problemlərdir.
İstifadə müddətinin göstərən etiketlər
Dünyadakı bir çox insanlar istifadə etmənin təhlükəli olduğuna inanaraq, son istifadə etiketlərində göstərilən tarixlərə əsasən qidaları çölə atırlar. Bununla belə, araşdırmalar göstərir ki, bu tarixlər standartlaşdırılmayıb və nadir hallarda faktiki qida təhlükəsizliyini əks etdirir.
Mənbə
Tarix etiketləri İkinci Dünya müharibəsindən sonra anbar dövriyyəsində mağaza işçilərinə kömək etmək üçün istifadə edilməyə başladıldı. Vaxt keçdikcə istehlakçılar bu tarixlərin görünməsini tələb etdilər, bu da istehsalçıların etiketlərə təhlükəsizlik göstəricisi deyil, təzəlik siqnalı verən marketinq vasitəsi kimi baxmasına səbəb oldu.
Təhlükəsizliyə qarşı rəf ömrü
Həqiqət budur ki, əksər qidalar (bir çox qablaşdırılmış mallar da daxil olmaqla) etiketlənmiş tarixlərindən həftələr və ya aylar sonra da istehlak edilə bilər. Bununla belə, etiketlərdə aydınlığın olmaması bir çox istehlakçılarının məhsulları atmalarına səbəb olur.
Maliyyə təsiri
Pərakəndə satıcılar və istehsalçılar tullantılara görə böyük maliyyə itkiləri ilə üzləşirlər. Çox vaxt “müddəti bitmiş” ehtiyatları və ya satılmamış tək formalı məhsulları atmaq problemi yaranır. Bu, istehlakçılara çoxlu maliyyə vəsaiti hesabına başa gəlir.
Çox güman ki, bir çox istehlakçılar üçün də məhsullarda tarix etiketinin fırıldaqçılıqdan başqa bir şey olub-olmaması maraqlıdır. Axı, nə müştərilər, nə də satıcılar istehlak etmək üçün tamamilə uyğun qidaları atmaqdan həqiqətən fayda görmürlər.
İstehsalçı motivləri
Bəziləri iddia edir ki, istehsalçılar brend imicini və ləzzət keyfiyyətini qorumaq üçün yeməklərə tarix təyin edirlər. Lakin bu təcrübə yeməli olan qidaların lazımsız yerə atılmasına gətirib çıxarır.
İstehlakçı yönümlü təfəkkür
Rahatlıq və "təravət" üzərində cəmlənmiş istehlak mədəniyyəti xüsusilə tullantılara səbəb olur. Bir çox insanlar pik keyfiyyətini bir qədər itirmiş qidaları çölə atırlar, çünki bu vərdiş birdəfəlik istifadəyə öyrəşmiş cəmiyyət tərəfindən mənimsənilib.
Qida tullantılarına görə ABŞ dünyada “lider” sayıla bilər. Qidada təbii köhnəlmə prosesini nəzərə alan digər mədəniyyətlərdən fərqli olaraq, amerikalılar tez-tez qalmış qidaları arzuolunmaz hesab edirlər. Uzun müddət saxlanılmış pendir və ya fermentləşdirilmiş məhsullar kimi istehlak materialları istisnadır, lakin bu ümumi təfəkkür yeməyin potensialını məhdudlaşdırır.
Qida status kimi
Sosial media və qida tendensiyaları həm də “qida statusu” mədəniyyəti yaradıb. Beləcə, insanlar çox vaxt inqrediyentləri sonradan israf etmiş olurlar. Getdikcə daha çox insan həddən artıq alış-veriş edir və mövcud inqrediyentlərlə praktiki yemək bişirməyə üstünlük vermir.
Qida ianələri
ABŞ-ın bəzi ştatları məsuliyyət problemlərindən qorxaraq ərzaq mağazalarının vaxtı keçmiş qidaları ərzaq banklarına bağışlamasını məhdudlaşdırır. Bu yaxşı niyyətli, lakin yanlış idarə olunan siyasət lazımlı qidaların ehtiyacı olanlara çatmasının qarşısını alır.
Nubar Süleymanova, “İki sahil”
