Mitraizm, əsasən qədim Roma İmperiyasında yayılan bir gizli dini inanc sistemidir. Bu dinin mərkəzi fiquru Mitra (və ya Mithra) adlanan işıq və müqəddəs əhd tanrısıdır. Mitraizm Zərdüştlükdən təsirlənmiş və xüsusən Roma əsgərləri arasında populyar olmuşdur.

Məbədlər (Mithraeum): Mitraizm məbədləri adətən yeraltında tikilirdi və burada inananlar ritual ayinlərini həyata keçirirdilər.

Gizlilik və İnisiya Mərasimləri: Mitraizmin ayinləri gizli saxlanılırdı və yeni üzvlər mərasimlərlə qəbul edilirdi.

Simvolizm: Mitraizmin əsas simvolları arasında Mitranın öküzü öldürməsi səhnəsi (tauroctony) və günəş ilə əlaqədar simvollar var idi.

Ritual Yeməklər: Mitraizmin bir hissəsi olaraq ritual yeməklər təşkil edilirdi ki, bu da icmanın birlik və bərabərliyini simvolizə edirdi.

İyirmi dörd yaş mərhələsi: Mitraizmdə yeddi mərhələ var idi ki, hər biri fərqli simvollar və təlimlər ilə əlaqələndirilirdi.

Mitraizm III və IV əsrlərdə xristianlığın yayılması ilə azalmış və nəticədə yox olmuşdur. Lakin, bu qədim din haqqında bəzi məlumatlar arxeoloji qazıntılar və tarixi yazılar vasitəsilə günümüzə çatmışdır.

Roma İmperiyasının ən mühüm yerlərindən biri olan Anadoluda da bu sirli inancın qalıqları tapılmışdır.

Anadoluda indiyə qədər kəşf edilmiş Mitra məbədlərinə nəzər salaq:

Dülük qədim şəhəri (Doliçe)

Qədim dövrlərdə Doliçe adı ilə tanınan Dülük Qaziantepdən təxminən 10 km şimal-qərbdə yerləşən qədim şəhərdir. Yaşayış məntəqəsinin kənarındakı mağarada iki Mithraeum (kult ərazisi) aşkar edilmişdir. Qədim şəhərin ən təsirli tapıntılarından olan bu kult sahələri böyük mağara meydanları şəklində oyulmuşdur. Bu kult ərazilərindən birində Mitranın öküzü öldürməsinin olduqca köhnəlmiş təsviri var. Fiqurun başındakı xaç işarəsi relyefin xristianlar tərəfindən məhv edildiyini göstərir.

Perge qədim şəhəri

Antalyada Perge Qədim Şəhəri yaxınlığında içərisində mərmər nəzir stelası olan Mitraeum tapılıb. Tağlı girişi olan ərazi qayalı divara oyma üsulu ilə tikilmişdir. Kanonik öküz öldürmə səhnəsini əks etdirən relyefi olan mərmər nəzir stelinin üzərində eramızın II əsrinə aid yazı da tapılmışdır. Yazıda deyilir: “Marcus Lucius Crispusun Perge'nin məsləhət və xalq yığıncağı üçün qonaqpərvərliklə uşaqları ilə birlikdə Helios Mithrasa nəzir verdiyi”.

Arykanda qədim şəhəri

Antalyanın Likya bölgəsindəki Arykanda akropolunda yerləşən iki otaqdan ibarət düzbucaqlı planlı binanın Mitraist məbədi olduğu düşünülür. Məbədin qapı girişindəki kitabədən belə anlaşılır ki, bu otaqlar Roma imperatoru Septimus Severus və Severus ailəsinə həsr olunub. Digər Mithraeumlardan fərqli olaraq yeraltı olmaması ilə seçilən bu məbədin gizlənməyə ehtiyac olmadan inşa edilməsinin Septimus Severusun Mitraizmə olan sərbəst inancının nəticələrindən biri olduğu düşünülür.

Zerzevan qalası

Diyarbəkirdəki Zerzevan qalasında Roma dövrünə aid hərbi yaşayış məntəqəsinin xarabalıqlarının yerləşdiyi Mitraist yeraltı məbədi də var. Yeraltı qayaların oyulması yolu ilə tikilmiş məbədin şərq divarında sütunlar, taxçalar və şüa tac motivi vardır. Mağarada taxçalardan birinə oyulmuş su qabı və divardan keçən kanalla ona bağlanan hovuz da var. Mağaranın tavanında heyvanların qurban kəsmə mərasimlərində istifadə edildiyi ehtimal edilən dörd simmetrik heyvan asma yeri məbəddə aşkar edilən tapıntılar arasındadır.

Nigar Orucova, “İki sahil”