Azərbaycanın Zəfəri ilə başa çatan İkinci Qarabağ müharibəsindən üç il keçməsinə baxmayaraq hələ də dalana dirənən sülh sazişinin imzalanmamasının səbəbləri var. Səbəblərin birincisi Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın hələ də məsələyə havadarlarının maraqları baxımından yanaşmasıdır. İlk mərhələdə Fransanın Prezidenti Emmanuel Makronun “faragat” komandası ilə hərəkət edən Paşinyan artıq ABŞ-ın da sözlərinə “qulaq asır”. Bu “üçlüyün” öz maraqları naminə birləşməsi ilə sülh sazişinin imzalanması da ləngiyir. Vətən müharibəsinin davam etdiyi müddətdə Ermənistana silah-sursatla yardım göstərən Fransa kimi ABŞ da Xankəndidə keçirilən hərbi paraddan sonra rəsmi İrəvana dəstəklərini açıq-aşkar bildirirlər.
Ermənistan-Azərbaycan-Fransa-Almaniya-Avropa İttifaqından ibarət beşli formatda keçirilməsi nəzərdə tutulsa da , Azərbaycanın haqlı səbəblərdən iştirak etmədiyi Qranada görüşündə bu seçimi öz maraqları baxımından şərh edən tərəflər Ermənistana siyasi, hərbi dəstəklərini daha da artırırlar. Fransanın müdafiə və xarici işlər nazirlərinin ermənipərəst bəyanatlarının, bu ölkənin XİN başçısının Ermənistana səfərinin, rəsmi Parisin Ermənistana Gücüstandan keçməklə silah-sursat ötürülməsinin, Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişelin “səmum yeli” kimi dağdan vurub, arandan çıxmaq siyasətinin nəticəsidir ki, sülh sazişinin imzalanması dalana dirənib.
Forpost Ermənistanın tez-tez mövqe dəyişməsi, bölgədən kənarda yerləşən qüvvələrin müdaxiləsi, danışıqlarda iştirak etmək istəyənlərin, əlləri ciblərində, erməni sevdası başlarında olan dəstəkçilərin sayının artması, əsassız bəyanatlarla su bulandırmaları sülh sazişini intizarda qoyub. Həmin görüşlə bağlı birmənalı mövqeyini «Əgər bizə əlverişli deyilsə, yox deməyi bacarırıq» siyasəti əsasında bildirən Azərbaycan bir fikrində də israrlıdır: Sülh sazişi ilə bağlı danışıqlarda Almaniya ilə Fransanın iştirakına qətiyyən imkan verilməməlidir.
Son günlərdə Azərbaycanın rəsmi dairələri tərəfindən tez-tez səsləndirilən « Bu gün sülh sazişinin mətni üzərində iş birbaşa Bakı ilə İrəvan arasında aparılır» sözlərindən təlaşlanan havadarlar hiss edirlər ki, Azərbaycan hazırda təşəbbüsü ciddi şəkildə ələ alıb və üstünlük statusuna malikdir. Ermənistan sülh sazişini imzalamaq istəmirsə onu gözləyən tale barədə daha ciddi düşünməlidir.
Qranada görüşündən sonra Azərbaycanın qətiyyətini daha sərt şəkildə hiss edən Ermənistan kimi havadarları da təlaşdadırlar. Ötən ay əlverişsiz hava şəraitində guya Ermənistanın sərhədini keçdikləri üçün rəsmi İrəvanın məhkəməsi tərəfindən uzunmüddətli həbs cəzasına məhkum edilən iki azərbaycanlı hərbçinin ölkəmizdə məhbus həyatı yaşayan 32 erməni ilə dəyişdirilməsi böyük ajiotaj yaratdı. Çünki hərbçilərin mübadiləsi birbaşa Azərbaycanla Ermənistan arasındakı razılaşmalar əsasında baş tutdu. İlk addım olan əsir dəyişmələri sülh sazişinin də Azərbaycanla Ermənistan arasında baş tutacağına müsbət işarədir.
Sankt-Peterburqda keçirilən MDB liderlərinin qeyri-rəsmi görüşü çərçivəsində Prezident İlham Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın qısa da olsa «sülh danışıqlarını» müzakirə etmələri, Ermənistanın BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvesiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) ev sahibliyinə öz namizədliyini geri çəkərək Azərbaycanın namizədliyini dəstəkləməsi ikitərəfli görüşün müsbət nəticələnəci barədə ümidləri artırır.
Ermənistanın formatlandıqca dəyişkən siyasəti havadarlarını da ciddi narahat edir. Rəsmi İrəvan vasitəsilə Cənubi Qafqazda yerləşmək istəyən ABŞ, Fransa kimi dövlətləri üz-üzə qoyur.
Amma hələ də özünün müstəqil siyasəti olmayan Ermənistanın rəsmiləri uzaqlardan verilən vədlərə aldanan Ukraynanın, Suriyanın, Balkan ölkələrinin təcrübələrindən nəticə çıxarmasının, oyunçuları düzgün seçməsinin vaxtıdır. Bəllidir ki, tərəddüdlər içərisində qalan Hayastanın qəbul edilmiş bəyanatlarda əsas prinsiplərdən olan kommunikasiyaların çəkilməsi və yaxud bərpası ilə bağlı bəndlərlə razılaşmaması xarici dövlətlərin Nikol Paşinyana təsir və təzyiqlərinin, verilən şirnikləndirici vədlərin kabusudur.
Fransanın hələ də Ermənistanı yeni müharibəyə təhrik etməsi, ABŞ Dövlət Departamentinin dünya ölkələrində dini azlıqların vəziyyəti ilə bağlı yaydığı illik hesabatında Azərbaycana qarşı ədalətsiz mövqeyi ikili standartlarının iyrənc formasıdır. Ötən aylarda Vaşinqtonda təşkil olunan Azərbaycanla Ermənistanın xarici işlər nazirlərinin görüşlərində hər iki ölkə rəsmilərinin qarşılıqlı olaraq dövlət sərhədlərinin tanımaları ilə bağlı açıqlamalarını dəstəkləyən ABŞ dövlət katibi Antoni Blinkenin “təşəbbüsü” ilə Azərbaycanın adının din azadlığı ilə bağlı qondarma siyahıya salınması özünü “demokratiyanın” mərkəzi adlandıran Birləşmiş Ştatların sadiq qaldığı kənardan idarə etdiyi «oyunçu aparsın» siyasətinin növbəti təzahürüdür. ABŞ dövlət katibinin köməkçisi Ceyms O’Braynın Konqresin Nümayəndələr Palatasının Xarici İşlər Komitəsinin Avropa üzrə alt komitəsinin dinləmələrində Azərbaycanla bağlı səsləndirdiyi birtərəfli və qərəzli fikirlər də bu qəbildən olan əsassız ittihamlardandır. Çünki ABŞ kimi Fransa da, Almaniya da gözlərini yumaraq ağ rəngi görməyib qaranı seçməkdə mahirdirlər.
Fransanın «hələ müharibə bitməyib» çağırışı da əsassız fərziyədir. Çünki ATƏT-in Minsk qrupunun keçmiş həmsədri, BMT Təhlükəsizlik Şurası səviyyəsində iflasa uğrayan Fransanın «Frankofoniya klubu» cəhdinin uğursuzluqla nəticələnməsi Makronun üçün qulağanda sırğa olacaq «Azərbaycan dərsi»dir.
Artıq tarixin arxivinə atılmışı «Dağlıq Qarabağ münaqişəsi» ilə bağlı mövqeyini «nə hərb, nə sülh» siyasətinə uyğun, yəni dondurulmuş halda saxlanılmasının tərəfdarı olan Fransanın Senatı və Milli Assambleyası anti-Azərbaycan mövqeyindən hələ də əl çəkmir. Vətən müharibəsində qazandığı Qələbə ilə Fransa da daxil olmaqla Qərbin və ABŞ-ın Cənubi Qafqaz planlarını alt-üst edən Azərbaycanın dünyada möhkəmlənən mövqeyi Ermənistanı, havadarlarını alternativ yollara əl atmağa məcbur edir. Saxta bəyanatlarla, hesabatlarla rəsmi Bakıya qarşı kampaniya aparan, eyni mənbədən maliyyələşən dairələrin cəhdləri də uğursuzluqla nəticələnir. Azərbaycanı ittiham etməkdə israrlı olan Fransanın Ermənistanın revanşistlərini, separatçılarını yeni müharibəyə şirnikləndirməsi gedən qatarın dalınca baxmaq üzüntüsüdür.
Rəsmi Parisin XXI əsrdə kolonializm siyasətini Cənubi Qaqazda davam etdirmək niyyəti ən azından tarixin ironiyasıdır. Çünki kolonializm tarixində törədilən ən dəhşətli qırğınların müəllifi Fransadan fərqli olaraq Azərbaycanın multikultural dəyərlərə sadiqliyi, humanitar siyasəti, beynəlxalq hüquqa hörməti bütün dünya dövlətləri tərəfindən dəstəklənir. Hayastanın havadarlarına niyyətlərinin heç zaman baş tutmayacağını «Biz, sadəcə olaraq, tələb edirdik həm onlardan, həm onların arxasında duran və onlar üçün dar məqamda onların yanında olmayan, uzaqda, Avropada yerləşən dırnaqarası erməni cəfakeşləri bilsinlər - nə qədər uzaq dursalar bizim bölgəmizdən, o qədər də bölgə rahat nəfəs alacaq və biz bunu təklif edirik. Biz təklif edirik ki, Cənubi Qafqaz ölkələrinin gələcəyi sülhə, əmin-amanlığa, inkişafa söykənsin. Biz təklif edirik ki, bölgəmizdən uzaqda yerləşən, ancaq öz siyasi gündəliyini güdən və erməni xalqından bir alət kimi istifadə edən, onları istismar edən və dar gündə onları, necə deyərlər, satan qüvvələr, saxtakarlar, korrupsiyalaşmış siyasətçilər əl çəksinlər bizdən. Dünyanın o başında oturub bizə qarşı əsassız ittihamlar irəli sürənlər əl çəksinlər bizdən, qoysunlar Cənubi Qafqaz rahat nəfəs alsın. Bu bölgə əsrlər boyu davalar, savaşlar, qanlı toqquşmalar məkanı olmuşdur. Yetər artıq!» sözləri ilə bildirən Prezident İlham Əliyevin “dəmir yumruq” siyasəti daha güclü, real və əbədidir.
Doğrudan da yetər! Ən güclülərin belə zamanın hökmünə boyun əydiyini , reallıqla razılaşmağa məcbur olduqlarını əks etdirən faktlar tarixin səhifələrində istənilən qədərdir. Hazırda Nikol dəyişkən siyasətini formalaşdıracaq seçim qarşısındadır: Rusiyanın şineli, Fransanın frakı, yoxsa Amerikanın kovboyu?
Xuraman İsmayılqızı, “İki sahil”
