Britaniyalı ekspert Neil Vatson AZƏRTAC-a müsahibə verib.

“İki sahil” xəbər verir ki, müsahibəni təqdim edir:

- Azərbaycanın və Böyük Britaniyanın iqtisadi münasibətlərinin hazırkı vəziyyətini necə xarakterizə edərdiniz? Hansı əsas sahələrdə daha aktiv əməkdaşlıq müşahidə olunur?

- Azərbaycan və Böyük Britaniya arasındakı cari iqtisadi əlaqələr son dərəcə aktiv olaraq qalır. 2024-cü ilin üçüncü rübü ilə başa çatan dörd rüblük müddət ərzində iki ölkə arasındakı mallar və xidmətlər üzrə ümumi ticarət həcmi (ixrac və idxal birlikdə) 1,1 milyard funt sterlinqə çatıb. Ümumi Britaniya ixracı 839 milyon funt sterlinq təşkil etdiyi halda, Azərbaycandan idxal 244 milyon funt sterlinq olub. Əsas iqtisadi fəaliyyət hələ də neft-qaz sektoru ilə bağlıdır: Azərbaycandan Böyük Britaniyaya xam neftin idxalı 92,5 milyon funt sterlinq təşkil edib. Sənaye avadanlıqlarının hər iki istiqamətdə ticarəti də mühüm rol oynayır. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın Böyük Britaniyadan əsas idxal etdiyi məhsul avtomobil olub və bu idxalın dəyəri 325,8 milyon funt sterlinq təşkil edib.

Bundan əlavə, mexaniki enerji generatorları, qara metallar və sənaye avadanlıqları birlikdə 83,9 milyon funt sterlinq həcmində ticarət dövriyyəsinə malik olub. Neft-qaz sektoru ilə bağlı ağır sənaye əməkdaşlığın prioritet istiqaməti olaraq qalır. Bununla yanaşı, tikinti, infrastruktur layihələri və avtomobil sənayesi də əhəmiyyətli rol oynayır. 2025-ci ilin ilk iki ayında Azərbaycan Böyük Britaniyaya 130 min 600 ton xam neft və bitumlu süxurlardan alınmış neft məhsulları ixrac edib.

- Böyük Britaniyadan Azərbaycanın iqtisadiyyatına ümumi investisiyaları nə qədərdir? Hansı layihələr ən əhəmiyyətlidir?

- Böyük Britaniyadan Azərbaycanın iqtisadiyyatına 2023-cü ildə birbaşa xarici investisiyalar (FDI) 1,86 milyard ABŞ dolları olub. 1995-2022-ci illər arasında Böyük Britaniyanın Azərbaycana qoyduğu ümumi investisiyaların həcmi 35,9 milyard ABŞ dollarını keçib ki, bu da onu 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ölkəyə ən böyük investisiya qoyan ölkə edir. Ən mühüm hadisə 1994-cü ildə BP-nin rəhbərlik etdiyi konsorsiumla "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması olub.

Ən əhəmiyyətli layihələr arasında Azəri-Çıraq-Günəşli (ACG) yatağı, onun üzrə məhsul bölüşdürmə müqaviləsinin 2050-ci ilə qədər uzadılması; Şahdəniz yatağında həyata keçirilən layihələr; Cənubi Qaz Dəhlizi, Azərbaycan Xəzər qazını Türkiyəyə, sonra isə Avropaya İtalyan interkonnektoru vasitəsilə daşıyan layihə; həmçinin Mərkəzi-Şərq Azəridə istehsalın başlanması yer alır.

Əlavə olaraq, Azərbaycanda Böyük Britaniya Ticarət Palatasının yaradılması və Azərbaycanın İnvestisiya Şirkətinin (AIC) fəaliyyəti, bu ölkənin neft-qaz sektorundan kənar sahələrə investisiya cəlb etməyə yönəlmiş fəaliyyəti, Böyük Britaniyadan Azərbaycanın iqtisadiyyatına qoyulan investisiyaların daha da artmasına kömək edir.

- Böyük Britaniya investorları üçün hansı Azərbaycan şirkətləri və ya sektorları maraq doğurur?

- Böyük Britaniya üçün ən böyük maraq təbii ki, SOCAR və neft-qaz sektoru ilə bağlıdır. Bununla belə infrastruktur, maliyyə xidmətləri, avtomobil sənayesi, təhsil və pərakəndə ticarət sahələrində də aktiv əməkdaşlıq edilir. Hazırda Azərbaycan Respublikası Energetika Nazirliyi yanında Bərpa Olunan Enerji Mənbələri Agentliyi vasitəsilə bərpaolunan enerji sahəsində yüksək səviyyədə hökumətlərarası əməkdaşlıq müşahidə olunur. Azərbaycan bu sahədə geniş günəş və külək ehtiyatlarına, eləcə də hidroenerji, biomassa və geotermal enerji resurslarına malik olduğu üçün böyük potensiala sahibdir. Azərbaycan öz infrastrukturunu modernləşdirir və Orta Dəhlizin inkişafı vasitəsilə “İpək yolu” irsini yenidən canlandırır. Böyük Britaniya layihələndirmə, memarlıq, rəqəmsal tikinti, müasir tikinti texnologiyaları və ekoloji cəhətdən təmiz binalar sahəsindəki təcrübəsi ilə tanınır. Britaniya şirkətləri artıq Orta Dəhliz layihələrində aktiv iştirak edir və gələcək əməkdaşlıq perspektivləri yüksək olaraq qalır.

Bundan əlavə, Böyük Britaniya hökuməti və britaniyalı şirkətlər Azərbaycanın azad olunmuş ərazilərinin minalardan təmizlənməsi, bərpası və yenidən qurulmasında, eləcə də müasir standartlara uyğun "ağıllı şəhərlər"in tikintisində iştirak edirlər.

- Böyük Britaniya Azərbaycanın enerji sektorunda hansı rolu oynayır? bp ilə əməkdaşlıq neft və qaz yataqlarının inkişafında nə qədər vacibdir?

- Böyük Britaniya bp şirkəti vasitəsilə Azərbaycanın enerji sektorunun inkişafında mühüm rol oynayır və bu rolu davam etdirir. SOCAR ilə bp rəhbərliyindəki AIOC konsorsiumu arasında “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması və sonrakı məhsulun paylaşılması müqavilələri, Azərbaycanın öz hidrokarbon resurslarını səmərəli şəkildə istifadəyə verməsinə imkan yaratdı. Bunun sayəsində ölkə keçmiş Sovet respublikaları arasında ən müstəqil və özünə bəsarətli mövqeyə sahib oldu, həmçinin praqmatik və blokdan kənar xarici siyasət yürütməyə başladı. bp-nin investisiyaları, infrastrukturu, texnologiyaları və mütəxəssisləri olmadan Azərbaycan enerji resurslarını uğurla və effektiv şəkildə inkişaf etdirmək mümkün olmazdı.

- Bərpaolunan enerji sahəsində əməkdaşlıq perspektivləri necədir?

- Azərbaycan bərpaolunan enerji mənbələrinin inkişafı üçün böyük potensiala malikdir. Böyük Britaniya və Azərbaycan arasında bərpaolunan enerji sahəsində əməkdaşlıq artıq aktiv şəkildə inkişaf edir. Hökumətlərarası səviyyədə görüşlər keçirilir. Azərbaycanın bərpaolunan enerji sahəsində gələcək inkişafı üçün vacib olan texnologiyaların əhəmiyyətli bir hissəsi Böyük Britaniyadan gətirilir. Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti, Azərbaycan Energetika Nazirliyi, “British Expertise” təşkilatı və Azərbaycandakı Britaniya Ticarət Palatası birlikdə çalışaraq Böyük Britaniyanın bərpaolunan enerji texnologiyalarının maksimum səmərəli istifadəsini təmin etməyə çalışırlar. Bu, Azərbaycanın Paris Sazişinin hədəflərinə çatmasına və eyni zamanda öz karbohidrogen resurslarını maksimum səmərəli və gəlirli şəkildə istifadə etməsinə kömək edəcək. Ölkə bərpaolunan enerji sahəsində, xüsusilə də Xəzər regionunun ən böyük Günəş Elektrik Stansiyası olan 230 MVt gücündə “Qaradağ” Günəş Elektrik Stansiyasının işə salınması ilə mühüm uğurlar əldə edib. Bu stansiya ildə təxminən 200 min ton karbon emissiyasını azaltmağa imkan verəcək. Günəş enerjisi ilə yanaşı, Azərbaycan külək enerjisi layihələrinə də fəal şəkildə sərmayə qoyur. Xüsusilə, Xızı və Abşeron rayonlarında 240 MVt gücündə “Xızı-Abşeron” Külək Elektrik Stansiyası tikilir. Gözlənilir ki, bu layihə CO₂ emissiyasını ildə 400 min ton azaldacaq. Azərbaycanda bərpaolunan enerji sahəsində iqtisadi potensial 27 QVt həcmində qiymətləndirilir ki, bunun 3 min MVt külək enerjisi, 23 min MVt günəş enerjisi, 380 MVt bioenerji və 520 MVt-ını su enerjisi əhatə edir.

- Maliyyə əməkdaşlığının, o cümlədən fintex və rəqəmsal ödəniş sistemlərinin inkişafı üçün hansı addımlar atılır?

- Qeyd etmək lazımdır ki, Novruz bayramının Londonda, Böyük Britaniyanın maliyyə mərkəzi olan Siti bölgəsinin mərkəzində yerləşən tarixi “Mansion House” malikanəsində keçirilən son tədbiri qismən “Guavapay” təşkil edib. Bu, aparıcı Britaniya fintex şirkətlərindən biridir və onu azərbaycanlı sahibkar yaradıb. Azərbaycandakı Britaniya Ticarət Palatası maliyyə əməkdaşlığına xüsusi diqqət yetirir. Dünya Bankı və ACCA kimi təşkilatlar Azərbaycanın bank sektorunun dayanıqlı, ekoloji baxımdan davamlı və beynəlxalq standartlara, qanunvericiliyə və sazişlərə uyğun olmasını təmin etmək üçün fəal şəkildə çalışırlar. Azərbaycan texnoloji baxımdan inkişaf etmiş bir ölkədir və bəzi sahələrdə Böyük Britaniyanı belə üstələyir. Bu isə Böyük Britaniyanın fintex şirkətləri üçün böyük imkanlar yaradır.

- Böyük Britaniya şirkətlərinin Azərbaycanın nəqliyyat infrastrukturunun inkişafına, o cümlədən limanlar, dəmir yolları və hava limanlarına investisiyaları varmı?

- Şübhəsiz, Britaniya şirkətləri Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Orta Dəhlizin digər obyektlərinə böyük maraq göstərirlər. Bu onlara Orta Asiya ilə ticarət marşrutları qurmaq üçün gömrük anbarları və liman imkanlarından istifadə etmək imkanı verir. Böyük Britaniya hökuməti mütəmadi olaraq “BakuBuild” və “Caspian International Road Infrastructure and Public Transport” sərgilərində iştirak edir və azad edilmiş ərazilərdə infrastrukturun bərpasına qatılmaq istəyən Britaniya şirkətlərini dəstəkləyir.

- Böyük Britaniya Azərbaycanı Orta Dəhliz kimi beynəlxalq nəqliyyat dəhlizləri kontekstində necə qiymətləndirir?

- Londonda “Caspian Policy Centre” tərəfindən təşkil olunmuş Orta Dəhlizə həsr olunmuş iki yüksək səviyyəli genişmiqyaslı tədbir baş tutub. Bu tədbirlərdə marşrutun iştirakçısı və ya potensial benefisiarı olan bütün ölkələrin səfirləri iştirak ediblər. Bütün maraqlı tərəflərin, o cümlədən Böyük Britaniya hökumətinin nümayəndələrinin reaksiyası son dərəcə müsbət olub. Marağın əsas səbəblərindən biri bu marşrutun Rusiyadan yan keçməsi və Çin ilə Avropa arasında konteynerlərin çatdırılma müddətini əvvəlki 30–60 gündən təxminən 15 günə endirməsidir. Bu, Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması prosesi və sülh müqaviləsinin imzalanmasına yaxınlaşma ilə üst-üstə düşür ki, bu da Böyük Britaniya hökuməti tərəfindən müsbət qarşılanıb.

Bundan əlavə, müxtəlif beynəlxalq donorların bu sahədə artan iştirakı və sərmayələri, türk dünyasında əməkdaşlığın güclənməsi, eləcə də Rusiya-Ukrayna münaqişəsi və onun ticarət, infrastruktur və enerji təhlükəsizliyi üçün yaratdığı risklər, Qara dəniz təhlükəsizliyi, alternativ enerji mənbələrinə keçid və strateji əhəmiyyətli mineralların artan rolu kimi qlobal amillər də nəzərə alınır.

Böyük Britaniya ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlər beynəlxalq münaqişələr və iqlim dəyişikliyi fonunda inkişaf etməyə davam edir, lakin onlar möhkəm və zamanla sınaqdan çıxmış olaraq qalır.